آشنایی با روغن موتور

استانداردهای API برای موتورهای بنزینی
دسته	وضعیت	سرویس
SL	جاری	برای همه موتورهای خودرو در حال حاضر مورد استفاده است. معرفی شده در ۲۰۰۱. روغن SL  برای ارائه عملکرد بهتر در دمای بالا طراحی شده و روغن کمتری مصرف می شود.
SJ	جاری	برای موتورهای سال های ۲۰۰۱ و قدیمی تر
SH	منسوخ	برای موتورهای سال های ۱۹۹۶ و قدیمی تر
SG	منسوخ	برای موتورهای سال های ۱۹۹۳ و قدیمی تر
SF	منسوخ	برای موتورهای سال های ۱۹۸۸ و قدیمی تر
SE	منسوخ	برای موتورهای سال های ۱۹۷۹ و قدیمی تر
SD	منسوخ	برای موتورهای ۱۹۷۱ و قدیمی تر
SC	منسوخ	برای موتورهای ۱۹۶۷ و قدیمی تر
SB	منسوخ	برای موتورهای بزرگتر است. فقط در زمانی که به طور خاص توسط سازنده توصیه شود.
SA	منسوخ	برای موتورهای قدیمی تر. فقط در زمانی که به طور خاص توسط سازنده توصیه شود.

۱) از نظر کیفیت
۲) از نظر غلظت
طبقه بندیهای گوناگونی دردنیا متداول است که اغلب تولید کنندگان بر اساس استاندارد یکی از موسسات API , USMSCCMC , محصولات خود را معرفی میکنند. و متداولترین آن طبقه بندی انجمن نفت آمریکاست.
الف) طبقه بندی انجمن نفت آمریکا (API:  American petroleum institute)
حرف اول، معرف نوع موتور محل مصرف ( حرف C برای خودروهای دیزلی و حرف S برای برای خودروهای بنزینی) و حرف دوم، نشان دهنده سطح کیفیت روغن خواهد بود. به این مفهوم که حرف A پایینترین سطح کارایی را نشان می دهد و با بالا رفتن حروف سطح کارایی نیز افزایش خواهد یافت. مانند SG , SJ , SLSM , ,… سطوح کارایی بالاتر، نشان از میزان افزودنیهای بیشتر در روغن بوده و در تست آزمایشگاهی و عملکردی، شرایط حادتری را تحمل می کنند. افزودنیهای مختلف، مقاومت روغن را برای شرایط سخت حراری و فشار زیاد موتور بهینه می کنند.
ب) طبقه بندی بر اساس ارتش آمریکا و انگلیس USMS ; United state military یا MIL-L ; Military lubricant و به معنای روغن روان کننده از نظر طبقه بندی نظامی است. (از بالا به پایین افزایش کیفیت)
MIL-L-2104A
MIL-L-2104B
MIL-L-2104C
MIL-L-2104D و…
MIL-L-212-60C
MIL-L-45199B
MIL-L-46115
MIL-L-46152A
MIL-L-46152B و…
ج) طبقه بندی سازندگان اتومبیل کشورهای بازار مشترک اروپا که مخفف آن به فرانسه (CCMC) نامیده می شود.
CCMC G1
CCMC G2
CCMC G3 و…
البته طبقه بندیهای دیگری نیز وجود دارد که عمومیت ندارند؛ مانند طبقه بندی شرکت فلکس واگن (VW) یا شرکت مان (man).

سطح کیفیت روغن موتور پیشنهادی برای برخی خودروهای سبک:
۱) پیکان(۱۶۰۰-اردی) SE
۲) پژو SG 405
۳) پژو SJ 206
۴) ماکسیما SJ
۵) نیسان پاترولSE
۶) رنو ۵ (سپند)SE
۷) پی کی SF , SG
۸ ) پرایدSF ,SG
۹) زانتیا SJ
۱۰) رنو ۲۱ SG
۱۱) مزدا SE 1600
۱۲) تویوتا کارینا SC ,SD,SE
۱۳) فولکس(گلف – پاسات)SE
۱۴) اپل(کورسا-استرا)SG
۱۵) دوو(سیلو – ماتیز)SJ
۱۶) بنز(SG(1998 0 1985
۱۷) بنز(۱۹۹۸ به بعد) SJ
*نکته: برای تعویض روغن صرفا به دفترچه راهنمای اتومبیل خود مراجعه و به نکات اشاره شده توجه نمایید. روغنهای توصیه شده توسط شرکتهای سازنده خودرو دارای خواص لازم بوده و نباید افزودنیهای متفرقه موجود در بازار را به آن اضافه نمود. زیرا موجب اختلال در عملکرد و خواصی که در روغن وجود دارد می شوند.

موارد مهم در انتخاب  روغن موتور
۱) از روغن فله به هیچ وجه استفاده نکنیم
۲) گرانروی ان را مد نظر داشته باشیم (کتابچه اتومبیل)
۳) کیفیت مناسب خودرو انتخاب کنیم (کتابچه اتومبیل)
۴) نکته بسیار مهم: همیشه از یک نوع روغن موتور و یک شرکت معتبر استفاده شود چون فرمول شمیایی مواد افزودنی شرکتها متفاوت است و چون در تخلیه روغن کهنه از کاتر مقداری از آن داخل موتور باقی می ماند اگر نوع روغن تغییر کند تاثیر نامطلوبی بر روغن (از نظر انجام وظایف) خواهد داشت. ولی اگر بنا به هر دلیلی خواستیم مارک و نوع روغن را عوض کنیم:
پس از تخلیه روغن قبلی همراه با تعویض فیلتر روغن با استفاده از فشار باد از ناحیه درب قالپاق موجب می شویم تا آخرین ذرات روغن در مجاری نیز به سمت کاتر هدایت شود ؛ پس از بستن پیچ کارتر روغن جدید را داخل موتور می ریزیم و پس از مدتی (حداکثر ۲-۱ روز یا مسافتی کمتر از ۱۰۰ کیلومتر) روغن را تخلیه کرده و فیلتر روغن را عوض می کنیم و مجددا موتور را از روغن جدید پر می کنیم و در تعویضً های عادی صرفا از همان روغن استفاده می کنیم.
در حالی که موتور گرم است پس از خاموش کردن موتور قبل از آنکه روغن فرصت ته نشین شدن داشته باشد پیچ تخلیه روغن را باز می کنیم تا روغن کهنه تخلیه شود.اجازه دهید اخرین قطرات روغن(بعد از چند ساعت) از کارتر چکه کند که در تعویض روغنیها این مدت به چند دقیقه تقلیل یافته که در این خصوص باید بدانیم آنچه در دقایق اول از کارتر خارج می شود روغن مستعمل همراه مقداری آب است ولی آنچه مهم است خروج قطعات تراشیده شده از قطعات و دیگر مواد زاید است که قطره قطره و پس از زمان یاد شده از کارتر بیرون می آید.

چرا  روغن موتور باید تعویض شود؟
شاید به دفعات شنیده و یا خوانده باشید که روغن موتور را در ۱۰۰۰۰ ، ۵۰۰۰ کیلومتر و یا بیشتر، باید تعویض نمود. دلیل ذکر این اعداد برای کارکرد روغن چیست و چرا برای روغنهای مختلف متفاوت است. روغن از زمان شروع بکار موتور در معرض اکسیده شدن و تجزیه حرارتی قرار گرفته و روغن پایه آن آلوده شده و از کیفیت آن کاسته می شود وهمچنین مواد افزودنی استاندارد آن نظیر مواد افزودنی پاک کننده نیز، مصرف می شوند. در این حالت خاصیت روانکاری، پاک کننده و جذب ذرات معلق و ناخالصیها، کاهش می یابد.

آیا سیاه شدن روغن موتورنشان‌دهنده زمان مناسب تعویض روغن است؟
این تصور که سیاه شدن روغن نشانه خراب شدن وعدم کیفیت آن می باشد، صحیح نمی باشد. و دقیقا برعکس، اگر در دستگاه یا موتور خودرو روغن پس از مدتی تغییر رنگ ندهند و اصطلاحا سیاه نشود، می باید در اسرع وقت آن را تعویض نمود زیرا، سیاه شدن شدن روغن به علت خاصیت پاک کنندگی دوده ناشی از احتراق و جذب ذرات معلق و ناخالصی روغن موتور می باشد. در غیر این صورت، ذرات ناخالصی و دوده بر روی قطعات متحرک موتور رسوب کرده و باعث جلوگیری از انتقال حرارت، ساییدگی زودرس قطعات، روغن سوزی، کاهش راندمان و توان موتور می شود.

عوامل موثر در مدت زمان کارکرد و تعویض روغن موتور:
۱. شرایط کاری موتور، مانند رانندگی با سرعت بالا، رانندگی با بار بیش از حد استاندارد در جاده هایی با شیب زیاد، در جا کارکردن زیا موتور در ترافیک های سنگین، رانندگی با سرعت بالا در هوای سرد قبل از گرم شدن روغن موتور، خاموش روشن نمودن موتور به دفعات زیاد در هوای سرد و رانندگی در جادههای خاکی و گرد و غبار به مدت طولانی
۲. کیفیت احتراق موتور (تنظیم به موقع موتور و رفع ایرادات برقی و سوخت رسانی)
۳. کیفیت روغن موتور و سوخت مصرفی
۴. کیفیت فیلترهای هوا و روغن و تعویض به موقع آنها

نوع و‌ کیفیت سوخت مصرفی چه تاثیری در تعویض روغن دارد؟
سربی که برای بهسوزی به بنزین اضافه می شد، پس از ورود به روغن موتور باعث اکسیده شدن سریعتر روغن و افت کیفیت روغن می گردید که خوشبختانه در حال حاضر حذف شده است. بنزین با اکتان پایین به دلیل ایجاد احتراق ناقص و اضافه نمودن دوده به روغن می شود که این موضوع نیز با کاهش خاصیت روانکاری روغن می شود. استفاده از بنزینهای سوپر متناسب با تکنولوژی موتور، این مشکل را تا حدودی بر طرف می کند.

آیا نوع روغن در مدت زمان تعویض آن،موثر می باشد؟
با پیشرفت تکنولوژی ساخت موتورها، شرایط کارکرد موتور از لحاظ افزایش دور، نسبت تراکم بالا، دمای احتراق بیشتر، فشار زیادتر به یاتاقانهای ثابت و متحرک بیشتر شده است. لذا در این راستا سازندگان روغن موتور را براین داشته است تا روغنهایی متناسب با تکنولوژی موتورها یا زمان تعویض بیشتر تولید نمایند. امروزه با توجه به استانداردهای زیست محیطی، تبخیر و کاهش سطح روغن موتور محدود شده است و سرریز روغن به منظور تامین کسری روغن موتور کاهش یافته است.
از آنجا که در بازار انواع روغنها با درجات و کیفیتهای مختلف موجود میباشد، پیشنهاد میشود با رجوع به دستورالعمل کارخانه سازنده خودرو، نسبت به استفاده از روغن توصیه شده و تعویض به موقع آن با توجه به نکات بیان شده، اقدام نمایید.

انتخاب روغن مناسب، تضمین کننده عمر طولانی و راندمان بالای موتور:
برای انتخاب یک روغن موتور خوب، عوامل و پارامترهای مختلفی باید مدنظر قرار گیرد. یک روغن موتور مرغوب، دارای گرانروی مناسب و ضریب اصطکاک بسیار پایین بوده و توانایی روانکاری بخشهای مختلف و قطعات متحرک موتور را ً داراست. ضمنا روغن موتور علاوه بر سازگاری با ترکیبات پلیمری موجود؛ باید دارای اثرات بازدارندگی خوبی در مقابل زنگ زدگی، خوردگی، اکسیداسیون و سایش باشد.

پایه گرانروی روغن: ویسکوزیته یا  گرانروی، مقاوت سیال در مقابل جاری شدن است. از لحاظ گرانروی، روغن به دو بخش تقسیم میشود.
الف: روغنهای تک درجهای MonoGrade (روغنی است که توانایی کار کردن در دمای بالا یا پایین را دارد).
ب: روغنهای چند درجهای یا چهار فصل Multi Grade(این روغنها که به چهار فصل معروف میباشند، توانایی کارکرد در دمای بالا و پایین را توامان دارا هستند و به عنوان مثال به این صورت نمایش داده میشوند که ۲۰w نشاندهنده ویسکوزیته روغن در دمای پایین میباشد و ۵۰ ویسکوزیته در دمای بالا است. به عبارت دیگر روغن ۲۰w50 میتواند برای دمای ۱۰۰c- تا بالاتر از ۴۰c مورد استفاده قرار گیرد و برای خودروهایی که بین شهرستانهای سردسیر و گرمسیر تردد می کنند، مناسب است)
امروزه استفاده از روغنهای تک درجهای مانند ۳۰ یا ۴۰، در موتورها توصیه نمیشود و روغنهای چند درجههای (چهار فصل)،  کاربرد بیشتری دارند. اطلاعات ضروری روغن موتور بر اساس اصطلاحات ذیل قابل درک میباشد از اینرو جهت آشنایی بهتر، باید با این مشخصات آشنایی داشته باشیم:
گرانروی یا Viscosity:
مقاومت یک سیال در برابر جاری شدن را گویند. شاخص گرانروی یا Viscosity Indexکه به طور مختصر به صورت VI بیان میشود و نشان دهنده تغییرات گرانروی نسبت به دماست و به صورت بیان میشود شاخص گرانروی بدون بعد است و بالابودن شاخص گرانروی یک مزیت برای روغن به حساب میآید زیرا هرچه شاخص گرانروی یک روغن بالاتر باشد تغییرات ویسکوزیته آن نسبت به دما کمتر خواهد بود. برای این منظور از مواد بهبود دهنده شاخص گرانروی یا -Viscosity index improver که بهطور خلاصه به صورت VIIبیان میشود استفاده می گردد.
نقطه اشتعال Flash Point:
کمترین درجه حرارتی که در آن دما روغن به حدی بخار شود که مخلوط آن با هوا در اثر آتش زدن یک لحظه آتش بگیرد و خاموش شود نشان دهنده نقطه اشتعال روغن است. هرچه نقطه اشتعال روغن بالاتر باشد بهتر است.
نقطه احتراق:
کمترین درجه حرارتی که در آن روغن به حدی بخار شود که مخلوط آن با هوا در اثر آتش زدن آتش گرفته و احتراق ادامه پیدا کند نشان دهنده نقطه احتراق روغن است. هرچه نقطه احتراق روغن بالاتر باشد بهتر است.
نقطه ریزش یا pour point:
کمترین دمایی که در آن دما روغن میتواند جاری باشد نشان دهنده نقطه ریزش روغن میباشد که به صورت PP بیان میگردد. هرچه نقطه ریزش روغن پایینتر باشد بهتر است. برای این منظور از مواد پایین آورنده نقطه ریزش یا -Pour point depressant استفاده می شود (PPD)
نقطه ابری شدن یا Cloudy point:
دمایی که در آن دما روغن به دلیل تشکیل میکروکریستالها کدر میشود. علت تشکیل میکرو کریستالها پارافین یا واکسی است که در روغن پایه وجود دارد. به عبارت دیگر نقطه ابری شدن معیاری از کیفیت روغن پایه میباشد. از طرف دیگر واکسها یا پارافین موجود در روغن پایه باعث بالارفتن نقطه ریزش pour point میشود.
نقطه آنیلین:
کمترین دمایی که در آن دما مخلوطی از حجمهای مساوی روغن و وانیلین محلول شفاف تولید کنید.
چگالی یا دانسیته Density:
جرم یک سانتیمتر مکعب از روغن را دانسیته یا چگالی روغن گویند.حدود معیارهای پذیرش یک  روغن موتور مرغوب برای مشخصات اعلام شده بالابر اساس استانداردهای ملی و بین المللی مشخص میشود.

گردآورنده: فاطمه یاری کننده – کارشناس مسئول تضمین کیفیت