بررسی تخصصی بالگرد شینوک، اسطوره‌ای فراموش‌نشدنی!

بالگرد شینوک متعلق به نیروی هوایی سلطنتی بریتانیا RAF استارت دراماتیک و غیرمنتظره‌ای داشته است. ارتش بریتانیا تحویل این بالگرد سنگین‌وزن دو روتوری را از اواخر سال 1980 میلادی شروع کرد و در آگوست 1981 بود که اولین اسکادران شینوک در مقر RAF در همپشایر شکل گرفت. خدمه این بالگرد هنوز در حال یادگیری توانایی‌های آن بودند اما در اوایل سال 1982 بود که ناگهان اولین مأموریت مهم این بالگرد اعلام شد: حمایت از آزادسازی جزایر فالکلند از دست ارتش آرژانتین.

5 فروند شینوک به همراه بالگردهای وسکس و لینکس و جت‌های هریر روی عرشه کشتی کانتینری MV آتلانتیک کانویور روانه فالکلند شدند و یکی از شینوک ها در یکی از جزایر پیاده شد؛ اما زمانی که کشتی MV آتلانتیک کانویور به مقصد خود در اقیانوس اطلس جنوبی رسید توسط دو موشک هدف گرفته شد. در این حمله 12 ملوان کشته شدند و خود کشتی نیز آتش گرفت. همچنین تمامی هواپیماهای داخل کشتی نیز غیرقابل استفاده شدند.

سه فروند شینوک در این حمله از بین رفت اما یک فروند با کد براوو نوامبر در زمان حمله به تست‌های پرواز رفته بود. این شینوک روی ناو هواپیمابر HMS هرمس فرود آمد و اگرچه خبری از قطعات یدکی و برخی لوازم ویژه نبود اما در نهایت ارزش‌های خودش را نشان داد. این شینوک بیش از 100 ساعت پرواز کرد و 1500 سرباز و بیش از 550 تن محموله را حمل کرد و 95 مجروح را نیز به بیمارستان رساند.

این بالگرد به عنوان بازمانده شناخته شد اما اگرچه نام مستعار بازمانده برای براوو نوامبر بکار رفته است ولی از همین نام می‌توان برای تمامی شینوک ها استفاده کرد. نکته جالب اینکه براوو نوامبر هنوز هم در حال خدمت‌رسانی است.

بالگرد بوئینگ CH-47 شینوک هوی لیفت امسال شصتمین سالگرد تولد خود را جشن می‌گیرد و سال 2021 نیز چهلمین سالگرد خدمت‌رسانی شینوک در RAF بوده است. از فالکند گرفته تا بالکان و خاورمیانه، شینوک از سال 1982 تاکنون در مأموریت‌های RAF حضور داشته است. شینوک های RAF از مأموریت‌های ضد تروریسم فرانسه در مالی هم حمایت کرده‌اند.

شینوک یک بالگرد فوق‌العاده بادوام است. از میان 70 شینوکی که RAF خریداری کرده بود بیش از 60 فروند آن‌ها هنوز هم در حال خدمت‌رسانی هستند. این بالگردها در طول زمان تعمیر شده‌اند و ارتقا یافته‌اند و به همین خاطر است که RAF چهارده فروند دیگر از شینوک را در سال جاری سفارش داده است تا از سال 2026 وارد سرویس شوند.

احتمالاً شینوک اولین بالگردی است که یک صدمین سالگرد تولد خود را خواهد دید زیرا یک بالگرد عملیاتی است.

اهداف شینوک در کد نام آن یعنی بوئینگ HC-47 پنهان شده است. حروف HC در واقع مخفف نام های هلیکوپتر و کارگو هستند. این نام‌گذاری توسط RAF بکار نرفته است چراکه RAF این بالگرد را شینوک HC.MK می‌نامد و شامل نسخه‌ها و مشخصات مختلف است. شینوک یک بالگرد هوی لیفت طراحی شده برای ارتش است هرچند برای کاربری‌های غیرنظامی نیز مورد استفاده قرار گرفته است که از جمله آن‌ها می‌توان به حمل محموله‌های سنگین و افراد در مسیرهای صعب‌العبور اشاره کرد.

کلید موفقیت شینوک و آنچه باعث تمایز این بالگرد از دیگر بالگردهای هوی لیفت می‌شود تیغه‌های روتور چرخشی و ایده سرراست تولیدش است که نیازمند مهندسی پیچیده نبوده است.

دو مجموعه از تیغه‌های سه‌تایی وجود دارند که یک مجموعه در بخش جلو و یک مجموعه در بخش عقب قرار گرفته‌اند. این تیغه‌ها در جهت‌های متضاد (پادساعت‌گرد در جلو) و با سرعت پایدار 225 دور در دقیقه می‌چرخند و یک صدای متمایز را ایجاد می کنند. تیغه‌ها از داخل به یکدیگر متصل شده‌اند و بنابراین هرگز با یکدیگر برخورد ندارند و هر روتور انحرافات روتور دیگر را بالانس می‌کند. روتور عمودی برخلاف نیروی چرخشی روتور اصلی عمل می‌کند و این موضوع شبیه بالگردهای معمولی است. بدون وجود این بخش‌ها و استفاده از روتورهای اصلی می‌توان کل بخش عقب شینوک را برای حمل محموله‌ها اختصاص داد.

در کنار ستون عقب دو پیشرانه توربوشفت قرار دارند که هریک 4168 اسب بخار شفت را تولید می کنند. هر پیشرانه دارای یک گیربکس است و شفت‌ها به گیربکس ترکیبی در جلوی ستون عقب می‌روند. یک شفت دو تکه‌ای هم نیرو را از آنجا به گیربکس روتور عقب می‌برد درحالی‌که شفتی هفت تکه‌ای نیز این کار را برای گیربکس روتور جلو انجام می‌دهد. به این ترتیب 5 گیربکس وجود دارد که سرعت حدود 15 هزار دور در دقیقه پیشرانه‌ها را به سرعت‌های کمتر روتورها کاهش می‌دهند.

بدنه آلومینیومی شینوک استرس چندانی را تحمل نمی‌کند و با احتساب روتورها طول 30.14 متری دارد. کاکپیت در بخش جلو قرار دارد و هر سمت بالگرد نیز یک درب تعبیه شده است. یک درب نیز در زیر بالگرد دیده می‌شود و یک رمپ هم در عقب باز می‌شود. پف‌کردگی‌های طرفین این بالگرد محل قرارگیری باک‌های سوخت هستند. شینوک ها دارای دو نوع باک استاندارد 3 هزار کیلوگرمی و 6 هزار کیلوگرمی برای نسخه "باک چاق" هستند.

زیر بدنه هم سه قلاب خارجی وجود دارد که می‌توانند به‌صورت جداگانه یا همراه باهم مورد استفاده قرار گیرند.

اگر یک هدف برای شینوک وجود داشته باشد آن هدف کابین و قلاب‌های داخلی خواهند بود. برای ورود به بخش داخلی می‌توان از رمپ هیدرولیکی در بخش عقب استفاده کرد. محفظه بار این بالگرد کاملاً تاریک و عملکردی است. تعدادی شیشه کوچک و کف آلومینیومی با قلاب‌هایی برای محکم نگه داشتن وسایل و محموله‌ها وجود دارند. همچنین یک ردیف صندلی نه چندان راحت و تاشونده نیز در هر طرف تدارک دیده شده است.

شینوک می‌تواند 55 سرباز را به همراه خدمه خود شامل 2 خلبان و 1 تا 3 نفر همراه حمل کند؛ اما شینوک های RAF به خاطر حمل بیش از 70 نظامی شناخته شده‌اند. یکی از خدمه‌های شینوک که در بخش بار کار می‌کند گفته است پیش از آنکه وزن را کم کنیم حجم را افزایش می‌دهیم. فضای بار شینوک 9.3 متر طول، 2.29 متر عرض و 1.98 متر ارتفاع دارد و بنابراین از فضای کافی برای حمل یک خودرو برخوردار است. همچنین این بالگرد ظرفیت حمل محموله‌های 10 تنی را دارد. برای حمل راحت‌تر پالت‌ها می‌توان از سیستم رولر در کف بالگرد استفاده کرد. در نهایت باید گفت شینوک از نظر حمل بار و محموله‌ها کاملاً انعطاف‌پذیر است. به تیم تست کننده این بالگرد گفته شد:

ما همه‌چیز از رنجروورها گرفته تا پالت‌های دلار و شمش طلا و الاغ‌ها را با شینوک حمل می‌کنیم

همه‌چیز در بخش بار توسط متصدیان کنترل می‌شود و در این بخش سه قلاب بار وجود دارد. قلاب‌های جلو و عقبی هریک ظرفیت 7711 کیلوگرمی دارند که در حالت ترکیبی به 10433 کیلوگرم می‌رسد. قلاب مرکزی که مستقیماً از زیر درب بازشونده در کف قابل‌رؤیت است ظرفیت 11793 کیلوگرمی دارد. هر سه قلاب را می‌توان در وضعیت اضطراری رها کرد. یکی از خدمه‌های شینوک می‌گوید:

چیزی را که بخواهیم به دشمن بدهیم در زیر شینوک قرار نمی‌دهیم

دسترسی به کاکپیت از سمت محفظه بار با یک درب صورت می‌گیرد اما یک پله برای رسیدن به پانل‌های دکمه‌ها و صندلی‌ها وجود دارد. زمانی که وارد کاکپیت شوید دید رو به جلوی بسیار خوبی را خواهید داشت. دید به عقب چندان زیاد نیست هرچند اهمیت خدمه بالگرد اینجا مشخص می‌شود.

مدل‌های اولیه شینوک دارای نمایشگرها و کنترل‌های آنالوگ بودند اما همه آن‌ها به کاکپیت های شیشه‌ای دیجیتال ارتقا یافته‌اند و امسال آخرین نمونه‌های باقی مانده نیز به سیستم کنترل پرواز خودکار و دیجیتال بوئینگ DAFCS مجهز شده‌اند. پشت خلبان سمت راست یک توربین با سوخت جت وجود دارد که البته به عنوان بخاری کابین عمل می‌کند.

یکی از مزیت‌های بالگردهای دو روتوره همچون شینوک این است که تمامی قدرت را می‌توان برای بلند کردن استفاده کرد. این بالگرد برای جلوگیری از چرخش دایره‌ای از هیچ نیرویی استفاده نمی‌کند.

اگر نقطه‌ضعفی هم وجود داشته باشد به پرواز مستقیم مربوط می‌شود چراکه روتور جلویی جریان هوای پشت خود را مختل می‌کند و راندمان روتور عقبی را کاهش می‌دهد؛ بنابراین ستون عقب ارتفاع بیشتری نسبت به ستون جلو دارد تا کمی از این نقیصه را جبران کند.

واضح است که تلفات اجتناب‌ناپذیری بین پیشرانه‌های هانی ول T55-L-714A (قدرت ترکیبی 8336 اسب بخار شفت) و لیفت روتورهایی با شعاع 18.29 متر وجود دارد؛ اما هنوز هم این روتورها و پیشرانه‌ها می‌توانند بالگردی با وزن 12100 کیلوگرم را به همراه حداکثر وزن محموله 10580 کیلوگرم بلند کنند. در واقع کل وزن این بالگرد با محموله‌هایش می‌تواند به 22680 کیلوگرم برسد. البته گزارش‌های زیادی از حمل محموله‌های سنگین‌تر در مأموریت‌های مختلف نیز به گوش رسیده است.

شینوک می‌تواند تا حداکثر ارتفاع 4572 متر پرواز کند اما بهتر است خلبان به فکر چنین کاری نیفتد. سرعت شینوک نیز به 333 کیلومتر در ساعت می‌رسد اما RAF سرعت 222 کیلومتر در ساعت را توصیه کرده است.

در سرعت کروز 222 کیلومتر در ساعت شینوک 1200 کیلوگرم سوخت را در هر ساعت می‌سوزاند و بنابراین شعاع پروازی آن به دو ساعت و نیم می‌رسد که در نسخه‌های باک چاق این میزان دو برابر خواهد شد. میزان فاصله‌ای که می‌توان با این میزان سوخت پوشش داد به فاکتورهای مختلف از جمله جهت وزش باد بستگی دارد.

شینوک بالگرد بزرگی است و قابلیت مانور بالگردهای کوچک‌تر، سبک‌تر و تک روتوری را ندارد ولی باید گفت از چابکی سورپرایز کننده‌ای برخوردار است. کنترل‌های این بالگرد مشابه دیگر نمونه‌ها هستند هرچند عملکرد آن‌ها کمی فرق می‌کند. هر خلبان از دو پدال پایی برای کنترل انحراف ساعت‌گرد یا پادساعت‌گرد بالگرد استفاده می‌کند. یک بخش نیز برای تنظیم چرخش روتورها در نظر گرفته شده است. به این موارد باید دسته چرخشی را نیز اضافه کرد که بالگرد را کج می‌کند تا اشیا را به حرکت درآورد. با ترکیب تغییرات حرکت روتور و زاویه آن‌ها شینوک قابلیت مانور قابل‌احترام و پایداری بسیار خوبی را به دست می‌آورد.

پایداری یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های شینوک است که به سربازان اجازه می‌دهد در زمان شناور بودن بالگرد به آن وارد یا خارج شوند. این ویژگی به خصوص در زمان ورود یا خروج سربازان از ارتفاعات بلندتر مفید خواهد بود. ترمزهای عقب قفل می‌شوند و خلبان‌ها تنظیمات کوچکی برای پایداری بالگرد انجام می‌دهند. در زمان شناور بودن شینوک سربازان می‌توانند از آن خارج شوند.

در زمان جنگ واقعاً به شینوک برای مقابله به مثل فکر نمی‌کنید اما نباید آن را خیلی هم دست‌کم گرفت. شینوک اگرچه یک جت جنگنده نیست اما می‌تواند از خودش دفاع کند.

شینوک بالگردی با تسلیحات سبک است و از برخی تجهیزات الکترونیکی نیز سود می‌برد؛ اما در دو سمت درب پشتی سلاح M134 و مسلسل را در بخش عقب می‌توان نصب کرد.

قیمت یک شینوک حدود 30 میلیون پوند است اما هزینه‌های مربوط به تجهیزات و نگهداری و پشتیبانی خیلی سرراست نیستند. وزارت دفاع بریتانیا اخیراً یک برنامه 1.4 میلیارد پوندی برای خرید 14 بالگرد جدید تصویب کرده است. سفارش‌های خرید وزارت دفاع این کشور باعث شد 13 سال پس از سفارش، 8 فروند شینوک به‌صورت غیرقابل استفاده در آشیانه باقی بمانند. هزینه این سفارش‌ها حدود 500 میلیون پوند بوده است.

جدای از موضوعات تدارک که مسائلی اختصاصی هستند، سایر کارها روان‌تر پیش می‌رود. RAF از شینوک ها به‌صورت بهتری استفاده می‌کند و از نظر نسبت زمان پرواز به تعمیر بهتر از دیگر ارتش ها و شرکت‌هاست؛ و اگرچه خلبان‌های RAF به یک اسکادران تعلق دارند اما همانند خلبان‌های آمریکایی از هواپیمای مخصوص خود استفاده نمی‌کنند بلکه با هر بالگردی که در اسکادران وجود دارد پرواز می کنند.

اکثر شینوک های RAF در کنترل فرماندهی بالگرد مشترک در اودیهام هستند و تنها نیمی از اسکادران RAF در آکسفوردشایر بکار گرفته می‌شوند؛ اما در هر لحظه‌ای حداقل یک شینوک می‌تواند برای فعالیت‌های ضد تروریسم یا اضطراری آماده شود. برای مثال یک فروند شینوک در سال 2019 بیش از 400 تن ماسه را داخل سد والی بریج ریخت تا آن را ایمن سازد. یک فروند دیگر نیز در سال 2020 نیروهای ویژه را داخل یک تانکر دزدیده شده پیاده کرد.

اگرچه شینوک بالگردی بسیار بادوام است اما طبق گفته یکی از مهندسان، هواپیمایی قدیمی محسوب می‌شود. راف به سطح مهندسی و کارکنان خود بسیار افتخار می‌کند. 180 نفر برای سر پا بودن یک اسکادران از شینوک ها تلاش می کنند و خب دلیل موجهی هم برای بازمانده بودن شینوک وجود دارد.

RAF می‌داند که شینوک های اولیه سن نسبتاً بالایی دارند اما هنوز هم عجله‌ای برای تعویض آن‌ها ندارد. همچنین این سؤال وجود دارد که این بالگردها را با چه چیزی باید تعویض کرد؟ در دهه 60 میلادی بوئینگ به فرمول پیروزی دست یافت، چیزی که امروز هم تغییر نکرده است.

اگر شما بخواهید از صفر یک بالگرد با مشخصات و توانایی‌های شینوک را بسازید احتمالاً باید چیزی شبیه این داشته باشید: میدان دید عالی، محفظه بار بزرگ برای حمل یک لندروور، ظرفیت سوخت کافی و تیغه‌های روتور کارا. فرمول پیروز همین است...

به همین خاطر با سرویس‌های نگهداری منظم و بهبودهای متنوع، برنامه RAF حفظ شینوک ها و بالا بردن راندمان آن‌هاست.

RAF شینوک از نظر انعطاف و کاربردی بودن رقیبی ندارد. قابلیت اطمینان، دوام و بدنه مقاوم باعث شده‌اند شینوک اولین و بهترین انتخاب برای ارتش‌ها باشد؛ اما می‌خواهیم نگاهی به رقبای این بالگرد هوی لیفت هم بیندازیم.

• بوئینگ ورتول CH-46 SEA KNIGHT

حداکثر سرعت: 333.1 کیلومتر در ساعت

ظرفیت حمل بار: 10580 کیلوگرم

پدر شینوک اولین بار در سال 1958 پرواز کرد و هنوز هم در برخی کشورها استفاده می‌شود. آمریکا اخیراً برخی نمونه‌های CH-46 را در افغانستان رها کرده است.

• بِل بوئینگ V-22 OSPREY

حداکثر سرعت: 267.1 کیلومتر در ساعت

وزن بدون بار: 3975 کیلوگرم

تنها بالگرد روتور کج تولیدی جهان بهترین‌های یک بالگرد را با نمونه‌های بال ثابت ترکیب می‌کند. این بالگرد سریع است و می‌تواند به‌صورت شناور هم باقی بماند اما قیمت بالایی دارد و بارهای سنگین نیز چالش مهمی برای آن محسوب می‌شود.

• میل MI-26

حداکثر سرعت: 564.8 کیلومتر در ساعت

وزن بدون بار: 9070 کیلوگرم

بالگرد تجاری و نظامی روسیه بزرگ‌ترین و قوی‌ترین بالگرد از نوع خود است.

• اریکسون S-64 AIR CRANE

حداکثر سرعت: 294.5 کیلومتر در ساعت

ظرفیت حمل بار: 20 هزار کیلوگرم

نسخه غیرنظامی لیفتر دهه 80 میلادی هنوز هم مشغول خدمت است. اخیراً نسخه جدیدی از این بالگرد نیز وارد مدار شده است.