نگاهی به جنگنده چند منظورهٔ اف ۱۸ سوپرهورنت؛ ستاره فیلم تاپ گان

به بهانهٔ اکران فیلم تاپ گان نگاهی می‌اندازیم به ستاره و نقش اصلی این فیلم (البته از نظر ما)؛ جنگندهٔ چند منظورهٔ اف ۱۸ سوپرهورنت

ماجرای تولد سوپرهورنت به سالهای آخر دههٔ ۱۹۸۰ باز می‌گردد. زمانی که ناوگان جنگنده‌های A-6 و A-7 نیروی دریایی ایالات‌متحده که از دههٔ ۱۹۶۰ در خدمت بودند  به پایان عمر عملیاتی خود و  مرزعقب ماندگی تکنولوژیک نزدیک شدند. این پلتفرم‌ها قدیمی و فاقد ظرفیت ارتقای بیشتر بودند از این رو نیاز فوری به یک جایگزین قابل اعتماد حس می‌شد.

گزینه‌های مختلفی پیش روی کنگرهٔ امریکا گذاشته شد. ازجمله جنگندهٔ تهاجمی و رادار گریز A-12 اونجر که دارای طرحی بسیار فراتر از زمان خود بود. مضاف بر تأخیرهای مکرر و فراوان، هزینهٔ طراحی و توسعهٔ A-12 درنهایت به‌قدری بالا رفت که وزارت دفاع این پروژه را تعطیل و شرکت‌های مسئول را ملزم به پرداخت ۲ میلیارد دلار هزینهٔ صرف شده کرد.

یک نسخهٔ ناونشین از اف ۲۲ رپتور هم پیشنهاد شده بود که با مخالفت کنگره کنار گذاشته شد.

تنها دو طرح باقی مانده بودند یکی جنگندهٔ چندمنظورهٔ نسل ۵ بود که هنوز در مراحل اولیهٔ توسعه قرار داشت و دیگری یک ارتقای سنگین بر روی جنگندهٔ اف ۱۸ هورنت که هورنت ۲ لقب گرفت.

برای عملیاتی شدن طرح اول، یعنی جنگندهٔ نسل ۵ سال‌ها زمان نیاز بود (این طرح همان اف ۳۵ است که در سال ۲۰۱۷ عملیاتی شد) و نیروی دریایی نمی‌توانست برای جایگزینی ناوگان جنگنده‌های از رده خارج خود روی آن حساب کند؛ بنابراین فقط یک گزینه باقی مانده بود: هورنت ۲

با دستور دولت ایالات‌متحده ۵ پیش نمونه از هورنت ۲ ساخته شد و بعد سوپرهونت نام گرفت.

اولین پرواز در سال ۱۹۹۵ انجام شد. جنگندهٔ جدید نسبت به هورنت ۲۰ درصد بزرگتر بود و زیر هر بال یک آویزگاه بیشتر برای حمل تسلیحات داشت (در مجموع ۱۱ در برابر ۹ جایگاه). با استفاده از موتور جنرال الکتریک جی ۴۱۴ قدرت موتور سوپرهورنت ۳۵% نسبت به هورنت افزایش یافته بود و سطح مقطع راداری نیز با استفاده از مواد جاذب امواج رادار در برخی نقاط بدنه و همچنین ایجاد تغییرات در شکل ورودی هوا و بازطراحی پره‌های موتور برای کاهش انعکاس امواج ۹۰ درصد کاهش یافته بود (از ۵ متر به ۰.۵ متر).

شعاع عملیاتی و برد سوپرهورنت نسبت به هورنت، ۴۰ درصد افزایش یافته، هزینهٔ نگهداری و تعمیرات تقریباً نصف شده و میزان سوخت قابل حمل ۳۰ درصد بیشتر شده بود.

۵ سال بعد به شکل رسمی سوپر هورنت وارد خدمت شد. نیروی دریایی ۲۲۲ فروند از آن را برای سری اول سفارش داد تا بین سال ۲۰۰۲ تا ۲۰۰۶ تحویل داده شود که البته تا سال ۲۰۰۴ تمام آن‌ها را تحویل گرفت.

ارتقا رادار و الکترونیک در بلاک ۲ انجام گرفت. بسیاری از این فناوری‌ها برای جنگندهٔ نسل پنجم بوئینگ ایکس-۳۲ (که در سال ۲۰۰۱ از ایکس-۳۵ شرکت لاکهید مارتین شکست خورد) توسعه داده شده بودند و اکنون تمام آن در اختیار تیم ارتقا دهندهٔ سوپرهورنت بود.

ازجمله سامانه جلونگر فروسرخ AN/ASQ-228 که به‌اختصار AFTLIR (Advanced Targeting Forward Looking InfraRed) نامیده می‌شود. AFTLIR یک سامانه اپتیکی دید حرارتی با توان تصویربرداری رنگی و نشان‌گذاری لیزری است که جهت ناوبری شبانه و همچنین شناسایی نیز از آن استفاده می‌شود و بسیار برتر از سامانه مشابه خود در هورنت است.

در سال ۲۰۰۸ رادار ارائه فازی فعال AN/APG-79 بر روی سوپرهورنت نصب شد. این رادار دارای  برد کشف ۳۰۰ کیلومتر و توان درگیر با ۶ تا ۸ هدف به‌صورت هم‌زمان است و دارای  یک حالت روزنه ساختگی برای نقشه‌برداری سه‌بعدی از سطح زمین  بوده که در کشف و ره‌گیری  اهداف زمینی  و دریایی دقت و کارآمدی بسیار بالایی دارد. به‌طورکلی رادار آرایه فازی فعال برتری قابل‌توجهی به یک جنگنده می‌دهد که مهم‌ترین آن توان درگیری هم‌زمان با چندین هدف زمینی و هوایی به‌صورت هم‌زمان، رزولوشن بسیار بالاتر تصاویر درنتیجه توان نقشه‌برداری و ره‌گیری اهداف بسیار کوچک‌تر و برد بسیار بیشتر است. جنگندهٔ رافائل در حالت غیرمسلح دارای سطح مقطع راداری ۱ متر مربع است. رادار سوپرهورنت رافائل غیرمسلح را از فاصلهٔ ۱۲۵ کیلومتری کشف می‌کند. برد کشف این رادار در برابر جنگنده‌های پنهان‌کار نسل ۵ مثل اف ۳۵ (با سطح مقطع راداری یک‌هزارم متر مربع) ۲۵ کیلومتر است که زمان بسیار مناسبی برای درگیر و از میان برداشتن آن به سوپرهورنت می‌دهد.

از دیگر تجهیزات الکترونیکی سوپرهورنت نسل سوم سامانه‌های هشداردهنده رادار از نوع AN/ALR-67 V3 و همچنین سامانه ضد جنگ الکترونیک AN/ALQ-214 و سامانه جنگ الکترونیک و ایجاد پارازیت ALE-55 که با یک کابل فیبر نوری پشت سر هواپیما کشیده می‌شود و با ایجاد پارازیت برای جنگ الکترونیک به کار می‌رود. (towed decoy)

در راستای جنگ شبکه محور، سوپر هورنت توان به اشتراک گذاشتن تصاویر غلاف‌ها خود را با پست‌های فرمانده ای دارد.

سوپرهورنت با استفاده از موشک آمرام نسخهٔ D توان شکار دشمنان خود در فاصلهٔ ۱۶۰ کیلومتری را به دست آورده است که به نوعی یادآور تامکت و موشک افسانه‌ای فونیکس است و جایگزین مناسب و البته برتری برای آن به شمار می‌آید.

موشک AIM-9X از دیگر سلاح‌های بلاک ۲ سوپر هورنت است. این نسخه از موشک حرارت یاب Sidewinder توان درگیری در فراتر دید بصری حسگر موشک را دارد و می‌توان آن را قفل نشده به‌سوی هدف روانه کرد.

این نسخه از موشک سایندوایندر با کلاه پروازی خلبان هماهنگ است به این معنا که خلبان می‌تواند با نگاه کردن به مسیر حرکت جنگنده دشمن موشک را قفل نشده شلیک کند و موشک با یک چرخش خود را به سمت هواپیما دشمن رسانده و بر روی آن قفل می‌کند. این موشک دارای سامانه تصویرساز فروسرخ بوده و دارای زاویه جستجوی ۶۰ درجه و برد ۲۲ کیلومتر است و می‌توان آن را از روبرو به‌طرف هدف شلیک کرد.

سوپرهورنت دارای یک نسخهٔ مخصوص جنگ الکترونیک به نام گراولر است که جایگزین پراولر شد. در ۹۰% قطعات با سوپرهورنت اشتراک دارد بااین‌حال دارای سیستم‌های الکترونیکی تخصصی برای کشف محل رادارهای دشمن و هدف قرار دادن آن با موشک‌های ضدرادار و هم‌چنین توان بالای جنگ الکترونیک و سرکوب پدافند است. تاکنون ۱۵۰ فروند گراولر ساخته شده است.

جدیدترین نسخهٔ سوپرهورنت بلاک ۳ است که تحویل آن به نیروی دریایی از سپتامبر ۲۰۲۱ شروع شد و بنا بر تبدیل تمامی سوپرهورنت های بلاک ۲ به بلاک ۳ تا سال ۲۰۳۳ است. در بلاک ۳ شاهد افزایش برد تا ۴۷۰۰ کیلومتر به کمک مخازن سوخت تطبیقی در دو طرف بدنه همچنین سامانهٔ تصویرساز حرارتی برای کشف اهداف زمینی با رادار خاموش، سیستم ارتباط امن ماهواره‌ای و توانایی حمل بخشی از محمولهٔ سلاح درون بدنه برای کاهش هر چه بیشتر سطح مقطع راداری هستیم.

رقبای سوپرهورنت:

قدرتمندترین رقیب سوپرهورنت بدون شک جنگندهٔ فرانسوی رافائل است. موشک‌های Meteor و Mica ی رافائل نسبت به آمرام (حتی نسخهٔ D) و AIM-9X برتری قابل‌توجهی بر روی کاغذ دارند. موشک Meteor به نوعی بهترین موشک هدایت راداری جهان است. در مورد میکا و AIM-9X اختلاف چندانی وجود نداشته و هر دو از بهترین موشک‌های حرارت یاب هستند.

نقطهٔ قوت سوپرهورنت نسبت به رافائل، رادار بسیار قدرتمندتر و الکترونیک پیشرفته‌تر آن است. برای مثال رادار سوپرهورنت ۶۰ درصد بزرگتر از رادار RBE2-AA رافائل است که تأثیر قابل‌توجهی بر افزایش توانایی رهگیری و برد شناسایی آن دارد.

موتور رافائل توانایی سوپرکروز (حرکت با سرعت فراصوت بدون استفاده از پس‌سوز) را دارد درحالی‌که سوپرهورنت فاقد این قابلیت است. سوپرهورنت مانورپذیری و کنترل‌پذیری بهتری نسبت به رافائل دارد و به گفتهٔ خلبانانی که تجربهٔ پرواز با آن را داشته‌اند یکی از خوش‌دست‌ترین جنگنده‌های جهان است.

مزیت دیگر سوپرهورنت برای خریدار خارجی طیف گسترده‌تر و قیمت مناسب‌تر سلاح‌های قابل استفاده برای سوپرهورنت است که هزینهٔ عملیاتی شدن آن را نسبت به رافائل بسیار کاهش می‌دهد، درحالی‌که رافائل صرفاً به تسلیحات گران‌قیمت و کمتر متنوع فرانسوی وابسته است.

در کنار سوپرهورنت و رافائل، آلمان و انگلستان به تایفون متکی هستند.

نسل‌های مختلف تایفون تحت عنوان ترنچ (Tranche) شماره‌گذاری شده‌اند و هر ترنچ هم بلاک‌های مختلفی دارد. تایفون ابتدا به‌عنوان یک جنگندهٔ دفاع هوایی توسعه یافت ولی از ترنچ ۱ به‌تدریج با هر ارتقا توانایی‌های جدید تجهیزات پیشرفته‌تری به تایفون اضافه شده و درنهایت در ترنچ ۴، با یک جنگندهٔ همه‌کاره و همه‌فن‌حریف، مجهز به رادار آرایهٔ فازی فعال کپتور E، موتور قدرتمند با توانایی سوپرکروز و مانور پذیری عالی مواجه هستیم، تایفون ترنچ ۴ را می‌توان پیشرفته‌ترین جنگندهٔ اروپایی دانست. یک مزیت مهم تایفون نسبت به رافائل این است که موشک‌های آمریکایی آمرام و AIM-9X را در کنار موشک‌های اروپایی (Meteor و آسرام IRIS-T)، می‌توان روی آن نصب و شلیک کرد (تنوع تسلیحاتی بیشتر). تایفون برخلاف سوپرهورنت و رافائل نسخهٔ ناونشین به‌صورت عملیاتی ندارد.

تایفون نیز همانند رافائل بسیار گران‌قیمت و برای مشتری غیراروپایی بسیار پرهزینه خواهند بود. قیمت هر فروند تایفون ۱.۵ برابر سوپرهورنت است. این عدد در مورد رافائل ۲ برابر سوپرهورنت خواهد بود

از سایر رقبای سوپرهورنت می‌توان جنگندهٔ سوئدی گریپن، چنگدو جی ۱۰ و سوخو ۳۰MKI را نام برد.

سوپرهورنت در ابتدای ورود به خدمتش حتی از سوی خلبانان کهنه‌کار و تک‌خال امریکا به باد انتقاد گرفته شد و آن را طرحی اثبات نشده که برتری هوایی ایالات‌متحده را به‌شدت تضعیف خواهد کرد می‌دانستند؛ اما سوپرهورنت، امروز، یک جنگندهٔ همه‌کاره است و تمامی وظایفی که طی ۵۰ سال گذشته نزدیک به ۱۵ نوع جنگنده بر عهده داشتند را به‌تنهایی انجام می‌دهد. دست برتر سوپرهورنت در برابر رقبا مرهون رادار و الکترونیک بسیار پیشرفته و قدرتمند آن و توان حمل طیف گسترده‌ای از انواع بمب‌ها و موشک‌های هوشمند و هدایت‌شونده است. سوپرهورنت در میدان نبرد نیز به‌خوبی از پس حفاظت از خودش برمی‌آید و برای هدف قرار دادن آن نیاز به سیستم‌های راداری و ضدهوایی متعدد و متنوع و پرقدرت و یک نیروی هوایی مدرن و کارآزموده است.

نویسنده: بابک سزاوار کلاتی