داستان پایان تولید ۸ هواپیمای مسافربری بزرگ؛ از کنکورد تا 747 و A380

با وجود افزایش قیمت بلیط و بی‌ثباتی‌های ژئوپلیتیکی، این روزها صنعت هوانوردی تجاری دوران رونق پس از شیوع بیماری کرونا را سپری می‌کند. بر بازار هواپیماهای مسافربری نیز همچنان بوئینگ و ایرباس سلطه دارند و برای محبوب‌ترین هواپیماهای آن‌ها لیست انتظار یک دهه‌ای شکل گرفته است. بااین‌حال، هواپیماهای پرطرفدار زیادی هم هستند که به دلایل مختلفی دیگر تقاضا ندارند و تولید نمی‌شوند.

A380 بزرگ‌ترین هواپیمای مسافربری تاریخ بود ولی بازار محدودی داشت. این هواپیما می‌توانست در بیشترین حالت، بیش از 600 مسافر را حمل کند. اولین نمونهٔ A380 در سال 2007 به خطوط هوایی سنگاپور تحویل داده شد اما پس از هجوم اولیهٔ سفارشات، خیلی زود مشخص شد که اکثر خطوط هوایی برای خرید چنین هواپیمای غول‌پیکری توجیهی ندارند. به همین دلیل، تقاضا برای بزرگ‌ترین هواپیمای ایرباس به‌سرعت کاهش پیدا کرد. امارات با خرید بیش از 120 فروند، بزرگ‌ترین مشتری A380 بود اما اکثر خطوط هوایی دیگر تنها تعداد انگشت‌شماری از این هواپیما سفارش دادند. در سال 2019 ایرباس اعلام کرد که به تولید A380 پایان خواهد داد زیرا تقاضای کافی برای ادامهٔ تولید آن وجود نداشت. اکثر خطوط هوای، جت دو موتورهٔ A350 را ترجیح می‌دادند که می‌تواند تقریباً همین تعداد مسافر را حمل کند اما قیمت بسیار ارزان‌تری دارد. به دلیل ناکارآمدی و تطبیق‌پذیر محدود و همین‌طور شیوع کرونا که به بسیاری از خطوط هوایی ضررهای بزرگی وارد کرد، بسیاری از نمونه‌های A380 زمین‌گیر شدند اما با رونق سفرهای هوایی پس از کرونا، این هواپیماها دوباره به آسمان بازگشته‌اند.

پس از هزاران ساعت توسعه، کنکورد اولین پرواز تجاری خود را در سال 1976 انجام داد و برای اولین بار، امکان سفر به شهرهای بزرگ و مشهور جهان مثل لندن، پاریس و نیویورک با سرعت مافوق صوت فراهم شد. کنکورد می‌توانست مسافت بین این شهرها را در زمانی کمتر از نصف هواپیماهای مسافربری معمولی طی کند. به همین دلیل، در آن سال‌ها تصور می‌شد جت‌های مافوق صورت آیندهٔ سفرهای هوایی هستند اما این‌طور نشد. اولین مشکل کنکورد، تولید بسیار گران و پیچیدهٔ آن بود. علاوه بر این، هزینهٔ سوخت بالا هم یکی دیگر از مشکلات بود درحالی‌که کنکورد به دلیل سروصدا بسیار زیاد، فقط در مسیرهای خاصی می‌توانست پرواز کند. سقوط مرگبار یک فروند از این هواپیما در سال 2000 نیز میخ آخر را بر تابوت آن کوفت. در این حادثه که به دلیل برخورد کنکورد با قطعه‌ای از هواپیمای دیگر و ترکیدن لاستیک و در ادامه آسیب دیدن مخزن سوخت رخ داد، همهٔ 109 سرنشین هواپیما کشته شدند. با این اتفاق، تقاضای مسافران برای پرواز با کنکورد بسیار کاهش یافت و کنکورد در سال 2003 درحالی‌که تنها 20 فروند از آن ساخته شده بود، بازنشست شد.

آخرین توپولوف TU-154 تجاری در سال 2020 یعنی حدود نیم قرن پس از خروج اولین فروند آن از کارخانه، از خدمت بازنشست شد. تولید این جت سه موتوره در سال 1972 آغاز شد یعنی زمانی که صنعت هوانوردی اتحاد جماهیر شوروی به‌سرعت در حال گسترش بود. TU-154 به بخش مهمی در این گسترش تبدیل شد و تا دههٔ 2000 در آسمان‌های شوروی و بعداً روسیه فراوان دیده می‌شد. هرچند این هواپیما تا سال 2013 در حال تولید بود اما خطوط هوایی روسیه رفته‌رفته آن را با هواپیماهای مدرن‌تر و کم‌مصرف‌تر ایرباس و بوئینگ جایگزین کرده بود. TU-154 همچنین در طول دوران فعالیت خود، با نگرانی‌های ایمنی زیادی مواجه بود زیرا این هواپیما مجموعاً با 70 سانحه درگیر بوده است و در همهٔ این حوادث درمجموع حدود 3 هزار نفر کشته شدند.

757 که بیش از دو دهه بین سال‌های 1982 تا 2004 ساخته شد، هم در بین مسافران و هم خطوط هوایی بسیار محبوب بود و بیش از 1000 فروند از آن ساخته شد. بااین‌حال، ترکیبی از عوامل مختلف منجر به خاتمهٔ تولید 757 شد که مهم‌ترین آن‌ها، برادر کوچک‌ترش، 737 بود. نسل جدید 737 که در دههٔ 90 عرضه شد، هواپیمایی بسیار بروزتر از 757 بود درحالی‌که قیمت و هزینه‌های نگهداری بسیار کمتری داشت. درنتیجه، خطوط هوایی به سمت 737 گرایش پیدا کردند و فروش 757 کاهش یافت. پس از حادثهٔ 11 سپتامبر نیز تقاضای کلی برای هواپیماهای مسافربری بشدت کاهش پیدا کرد و بوئینگ که مجبور به کاهش تولید شد، در سال 2002 به پذیرش سفارشات جدید برای 757 پایان داد.

727 که بین سال‌های 1963 تا 1984 ساخته شد، در مقطعی پرفروش‌ترین جت مسافربری روی کرهٔ زمین بود. این هواپیما نقش کلیدی در اتصال شرکت‌های هواپیمایی بزرگ به فرودگاه‌های کوچک‌تر و همین‌طور جابجایی مسافران در سفرهای کوتاه‌تر در سراسر آمریکا و اروپا داشت. 727 همچنین به دلیل طراحی منحصربه‌فرد بال‌ها و سه موتور جت، از دیگر هواپیماها متمایز بود اما همین ویژگی نهایتاً به دلیل خاتمهٔ تولید آن تبدیل شد زیرا سه موتور 727 بسیار پرسروصداتر از هواپیماهای دو موتوره بودند و مصرف سوخت بیشتری هم داشتند. همچنین با افزایش تولید 757، خطوط هوایی دیگر انگیزهٔ چندانی برای سفارش 727 نداشتند و درنتیجه تولید آن خاتمه یافت. البته 727 تا دو دهه بعد از پایان تولید همچنان مورداستفاده قرار می‌گرفت تا اینکه نهایتاً در سال 2003 بازنشست شد.

A300 اولین هواپیمای ساخت ایرباس بود و اولین پرواز خود را در سال 1972 انجام داد. ایرباس به‌منظور متحد کردن تأسیسات تولید هواپیما در سراسر اروپا ایجاد شد و قطعات A300 از آلمان و بریتانیا برای مونتاژ نهایی به فرانسه منتقل می‌شدند. این هواپیما اما ابتدا نظر خریداران بسیار کمی را جلب کرد و تا پیش از عرضه به بازار تنها 10 سفارش برای آن دریافت شده بود ولی پس از یک برنامهٔ تبلیغاتی گستردهٔ بین‌المللی، A300 چه در اروپا و چه خارج آن، به‌آرامی موردتوجه خطوط هوایی قرار گرفت. تا زمانی که تولید A300 به دلیل کاهش فروش در سال 2007 خاتمه پیدا کرد، مجموعاً 561 فروند ا آن ساخته شد که تقریباً نیمی از آن‌ها هنوز در حال فعالیت هستند.

A340 یک هواپیمای دوربرد بود که برای اتصال شهرهای بزرگ در قاره‌های مختلف بدون نیاز به سوخت‌گیری طراحی شد. این هواپیما توسط چندین شرکت هواپیمایی اروپایی در مسیرهای بسیار طولانی مورداستفاده قرار گرفت ولی محبوبیت A340 فقط برای مدت کوتاهی برقرار بود زیرا خیلی زود هواپیماهای جدیدتر و کم‌مصرف‌تر دو موتوره همین قابلیت پیمایش‌های طولانی را ارائه کردند. در زمان آغاز عرضهٔ A340، جت‌های مسافربری چهار موتوره همچنان گزینهٔ پیش‌فرض خطوط هوایی برای پروازهای طولانی بودند اما این وضعیت تقریباً هم‌زمان با افزایش تولید A340 شروع به تغییر کرد زیرا خطوط هوایی متوجه شدند می‌توانند هواپیماهای دو موتوره‌ای با همان قابلیت‌های A340 ولی با قیمت و هزینه‌های نگهداری بسیار کمتری بخرند. درنتیجه، دوران شکوه A340 شروع نشده به پایان رسید.

مسلماً مشهورترین هواپیمایی که تولید آن خاتمه پیدا کرده، بوئینگ 747 است. این هواپیما اولین بار در سال 1970 وارد خدمت شد و تا سال 2020 همچنان قابل سفارش بود. آخرین فروند 747 در دسامبر 2022 کارخانه را ترک کرد. 747 هم به دلیل تغییر کلی تمایل بازار از هواپیماهای دوربرد چهار موتوره به نمونه‌های دو موتوره کنار گذاشته شد. جانشین جامبوجت نیز یک جت دو موتوره یعنی 777X خواهد بود که بسیار ارزان‌تر و کم‌مصرف‌تر است. بااین‌حال، هرچند 747 از روی خط تولید کنار رفته اما تا سال‌ها همچنان در فرودگاه‌های سراسر جهان دیده خواهد شد زیرا بوئینگ در دههٔ 2010 همچنان برای این هواپیما سفارش دریافت می‌کرد و این نمونه‌های جدیدتر باید حداقل تا دو دهه در خدمت باقی بمانند.