محمد جواد سرانجام: شرکت خودروسازی ام.آ.اِن یا مان یکی از بزرگ‌ترین و شناخته‌شده‌ترین شرکت‌های ماشین‌سازی است که سابقه فعالیت درزمینهٔ‌های مختلفی از قبیل تولید انواع موتورهای دیزل، خودروهای تجاری سنگین، سیستم‌های نیرومحرکه کشتی، توربوماشین‌ها، ماشین‌های چاپ و حتی صنعت راه‌آهن و لوکوموتیو سازی را در کارنامه خود دارد. تصاحب این شرکت آلمانی به دست گروه فولکس‌واگن یک گام بلند برای این گروه به شمار رفته و یکی از بزرگ‌ترین موفقیت‌ها و ادغام‌های گروه فولکس‌واگن است، چراکه بیشتر ادغام‌های گروه فولکس‌واگن شامل تصاحب شرکت‌های خودروسازی ضعیف، از دست رفته و یا ورشکسته می‌شود، اما شرکت مان برخلاف سایر خودروسازی‌های این گروه در دوران بالندگی خود به تصاحب گروه فولکس‌واگن درآمد.
شرکت مان با سابقه بسیار طولانی خود نقش پررنگی در بالندگی صنعتی آلمان داشته و در بیش از دو قرن عمر خود فعالیت‌های زیادی درزمینهٔ صنایع سنگین، فولاد، سازه‌های فولادی، خودروسازی، اسلحه‌سازی، ماشین‌سازی، ساخت موتورهای سنگین دیزل و حتی دستگاه چاپ داشته است. بعد از جنگ جهانی دوم که دیگر اجازه ادغام عمودی و ورود به صنایع معدنی و تولید فولاد و آهن به مان داده نشد، این شرکت تمرکز خود را بر روی ساخت کارخانه و مهندسی خودروهای تجاری و دستگاه چاپ قرار داد و امروزه به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های تولیدکننده انواع خودروهای سنگین از قبیل کامیون، کشنده و اتوبوس و نیز تولیدکننده انواع موتورهای دیزل کوچک و بزرگ به‌منظور استفاده در خودروهای سنگین و کشتی شناخته می‌شود.
مان با پشتوانه دو و نیم قرن تجربه
در سال 2008 میلادی، شرکت خودروسازی مان توانست با افتخار سابقه 250 ساله این شرکت را جشن بگیرد. به این دلیل که ریشه‌های این شرکت آلمانی تولیدکننده خودروهای سنگین تجاری به بیش از 250 سال قبل و سال 1758 میلادی باز می‌گردد، زمانی که کارخانه آهنگری سنت آنتونی فعالیت خود در اوبرهاوزن را به‌عنوان اولین صنعت سنگین پایه‌گذاری شده در منطقه روهر آلمان، آغاز کرد. 50 سال بعد، این کارخانه با دو شرکت دیگر فعال درزمینهٔ آهنگری و فولاد ادغام شد و اسم جدیدی به نام شرکت معدن و تجارت آهن یاکوبی، هانیل و هیزن در شهر اوبرهاوزن شکل گرفت. این شرکت با گسترش فعالیت درزمینهٔ صنایع فولادی، راه‌آهن، لوکوموتیو و ... توانست به یکی از بزرگ‌ترین صنایع فولادی و ماشین‌سازی آلمان در قرن نوزدهم تبدیل شود. بعد از آن و در سال 1873، این شرکت فولادی به یک شرکت سهامی مشترک تغییر شکل پیدا کرد و به‌اختصار GHH نامیده شد.
اما این همه واقعیت شرکت خودروسازی مان نیست، چراکه در نام تجاری این شرکت هیچ اشاره‌ای به نام آن کارخانه آهنگری، شرکت GHH، شهر اوبرهاوزن یا منطقه روهر آلمان نشده است. در واقع نام تجاری شرکت MAN یا صورت مصطلح آن در ایران، شرکت خودروسازی مان، شکل مختصر نام تجاری شرکت ماشین‌سازی آوگسبورگ و نورنبرگ است که از ادغام دو شرکت ماشین‌سازی آوگسبورگ و شرکت مهندسی نورنبرگ حاصل شده است. شرکت ماشین‌سازی آوگسبورگ کار خود را در سال 1840 و با طراحی و تولید ماشین‌های چاپ آغاز کرد و سابقه تأسیس شرکت مهندسی نورنبرگ نیز به سال 1841 باز می‌گردد. این دو شرکت درست یک سال بعد از معرفی اولین موتور دیزل توسط شرکت ماشین‌سازی آوگسبورگ به جهان در سال 1897 با یکدیگر ادغام شدند و شرکت جدیدی با هدف فعالیت درزمینهٔ لوکوموتیو، نیرومحرکه و سازه‌های فولادی شکل گرفت.
بعدها و در سال 1915، شرکت ماشین‌سازی آوگسبورگ و نورنبرگ طی یک قرارداد سرمایه‌گذاری مشترک با یک شرکت سوئیسی تولیدکننده خودروهای تجاری وارد عرصه تولید وسایل نقلیه باری و مسافربری شد. اولین محصول این شرکت، یک کامیون 3 تن بود که در کارخانه شهر لینداو این شرکت از خط تولید خارج شد. بعد از آن و با عقد یک قرار داد با شرکت پست امپراتوری، تولید اتوبوس نیز در این کارخانه آغاز شد که از آن برای حمل مسافر، نامه و بسته‌های پستی استفاده می‌شد. به این ترتیب سرگذشتی به درازای یک قرن آغاز شد که نه‌تنها تاریخ شرکت مان را درزمینهٔ طراحی و تولید وسایل نقلیه سنگین و خودروهای تجاری را شکل داد، بلکه با پیشرفت‌ها و نوآوری‌های انقلابی شرکت مان در این دسته از محصولات، تأثیری شگرف و اساسی بر توسعه محصولات کامیون و اتوبوس در سراسر جهان گذاشت.
شرکت اتوبوس و کامیون مان توانست تا سال 1920 و باوجود تحمل خسارت‌های سنگین ناشی از جنگ جهانی اول به فعالیت خود ادامه دهد. با این حال شرکت مان بسیاری از زیرشاخه‌های خارجی خود و نیز حقوق ثبت اختراع مختلف خود را بر اثر جنگ از دست داد و تولیدات این شرکت به‌شدت کاهش یافت؛ بنابراین شرکت مان با مشکلات مالی شدیدی مواجه شد و درنهایت به تصاحب شرکت GHH در آمد و به‌عنوان یکی از زیرمجموعه‌های این شرکت به فعالیت ادامه داد.
طراحی و تولید اتوبوس‌هایی که کفی آن‌ها پایین‌تر از سایر اتوبوس‌های رایج در آن زمان بود در سال 1924، تولید اولین کامیون مجهز به موتور دیزل با فن‌آوری پاشش مستقیم سوخت در همین سال و نیز ارائه اولین کامیون سه محوره در سال 1928 گوشه‌ای از نوآوری‌ها و پیشرفت‌های شرکت مان در سال‌های اولیه فعالیت‌اش بوده است. علاوه بر این، ساخت قوی‌ترین کشنده جهان در سال‌های ابتدایی دهه 1930 میلادی با قدرت 140 اسب بخار، همچنین توسعه موتورهای دیزل پاشش مستقیم با بهره‌وری سوخت بسیار بالا و نیز معرفی محصولات تمام چرخ محرک در سال 1937 دیگر فن‌آوری‌های ارائه شده توسط شرکت مان تا قبل از آغاز جنگ جهانی دوم بود.
با این حال، شروع جنگ جهانی دوم باز هم شرکت مان را در شرایط سخت تولید و بازاریابی قرار داد. تمامی فعالیت‌های خارجی شرکت MAN متوقف شد، کارخانه‌های شرکت آسیب بسیاری متحمل شدند و تمامی شرکت‌های زیرمجموعه GHH ازجمله شرکت خودروهای تجاری مان در کنترل نیروهای خارجی قرار گرفتند؛ اما شرکت مان به فعالیت خود ادامه داد و در سال 1950 اولین موتور دیزل مجهز به سوپرشارژر با نسبت بهره‌وری 46% را روانه بازار کرد. در دهه 1950 که کامیون‌های سنگین در فعالیت‌های بازسازی آلمان بعد از جنگ بسیار مورد توجه بودند، محصول F8 شرکت مان با یک موتور هشت سیلندر خورجینی و 180 اسب بخار قدرت به پرچم‌دار معجزه اقتصادی در جمهوری فدرال جدید آلمان تبدیل شد.
در سال 1961، شرکت مان قدرت نوآوری خود درزمینهٔ طراحی اتوبوس را به رخ کشید و اولین طراحی ماژولار اتوبوس را به جهان معرفی کرد. در این طراحی شرکت مان از یک شاسی استاندارد شده برای سازه‌های مختلف اتوبوس عمومی، شهری و بین‌شهری استفاده می‌کرد. ده سال بعد و در سال 1971، شرکت مان یکی از رقبای اصلی آلمانی خود در تولید خودروهای تجاری با نام بوسینگ را به تصاحب خود در آورد. بعد از آن و در اواخر همین دهه نیز شرکت مان یک قرارداد همکاری درزمینهٔ ساخت خودروهای تجاری سبک با شرکت فولکس‌واگن امضا کرد. به این ترتیب، دو شرکت MAN و فولکس‌واگن تا سال 1993 در ساخت کامیون‌های سبک 6 تا 8 تن با یکدیگر همکاری می‌کردند.
تقابل دو غول خودروساز آلمانی
در سال 2006، شرکت مان پیشنهاد داد که با پرداخت 10.3 میلیارد یورو و خریداری سهام مالکین شرکت سوئدی اسکانیا، این شرکت را در اختیار خود در آورد. پس از بررسی‌های صورت گرفته توسط کمیسیون اروپا، اتحادیه اروپا با تحقق این معامله موافقت کرد اما سهام‌داران اصلی شرکت اسکانیا شامل گروه فولکس‌واگن با 34% قدرت رأی و 18.7% ارزش سهام و خانواده والنبرگ با 15% قدرت رأی و 9% ارزش سرمایه، با این پیشنهاد مخالفت کردند؛ بنابراین شرکت مان پیشنهاد خود را پس گرفت و فقط توانست 13.23% از ارزش سرمایه و 17.01% از قدرت رأی رقیب اروپایی خود را به دست آورد.
بعد از این مواجهه دو شرکت با یکدیگر، در حالی شرکت مان 250 سال سابقه خود را در سال 2008 جشن می‌گرفت که توانست مالکیت شرکت اتوبوس و کامیون‌سازی برزیل فولکس‌واگن را از اختیار این شرکت خارج کرده و با تغییر نام این شرکت به شرکت مان آمریکای لاتین، 30 درصد از کل بازار برزیل را به تصرف خود درآورد؛ اما بعد از این و در مواجهه آخر این دو شرکت بزرگ آلمانی در سال 2011، شرکت فولکس‌واگن 55.9% از قدرت رأی و 53.7% از کل ارزش سرمایه شرکت مان را در اختیار گرفت تا به بزرگ‌ترین سهام‌دار این شرکت تبدیل شود.
در آوریل سال 2012، شرکت مان اعلام کرد که فولکس‌واگن سهام خود را به 73% قدرت رأی و 71.08% از ارزش سرمایه این شرکت افزایش داده است. در آخر، در ژوئن 2012، فولکس‌واگن 75.03% از قدرت رأی شرکت ماشین‌سازی آوگسبورگ و نورنبرگ را در اختیار خود در آورد تا از این پس شرکت MAN به‌عنوان یکی از خودروسازی‌های تحت مدیریت فولکس‌واگن به فعالیت خود ادامه دهد.
جایگاه فعلی شرکت مان
شرکت مان در سال 2015 توانست 100825 دستگاه انواع کامیون و اتوبوس را تولید کند که از این تعداد 90581 دستگاه سهم تولیدات کامیون است. به این شکل، تولیدات شرکت مان نسبت به سال میلادی قبل از آن 13.1% کاهش داشته و کل درآمد شرکت نسبت به سال 2014، 4.1% کمتر شده است. همچنین مان در سال 2015 چیزی در حدود 13.7 میلیارد یورو درآمد داشته که 277 میلیون یورو از این مقدار سود عملیاتی شرکت می‌باشد که نسبت به سال قبل از آن، 27.9% کاهش داشته است. سود عملیاتی شرکت نیز از 2.7% از درآمد حاصل از فروش در سال 2014 به 2% در سال 2015 تنزل پیدا کرده است.
علاوه بر این، آمار تولید شرکت مان در سال 2013 میلادی نیز به میزان 141211 دستگاه انواع کامیون و اتوبوس بوده که 17.8% بیشتر از آمار تولید شرکت در سال 2014 است. البته باید توجه داشت که هرچند که آمار تولید و فروش شرکت مان در دو سال متوالی کاهش داشته اما به دلیل اصلاح ساختارهای مدیریتی تحت نظر گروه فولکس‌واگن، میزان سودآوری شرکت بین سال‌های 2013 و 2014 به مقدار 20.2% افزایش داشته است.
همچنین سودآوری شرکت مان در سال 2015 میلادی نیز مانند سایر زیرمجموعه‌های گروه فولکس‌واگن متأثر از رسوایی موتورهای دیزل شرکت فولکس‌واگن بوده و 185 میلیون یورو از سود این شرکت صرف جبران خسارت‌های مالی ناشی از دیزل گیت فولکس‌واگن شده است. به شکلی که سود عملیاتی شرکت مان پس از کسر موارد خاص تنها 92 میلیون یورو بوده که معادل 0.7% از کل درآمد شرکت در سال 2015 می‌باشد.
پیشتازی فولکس‌واگن با تکیه بر مان
تاریخ صنعت خودروسازی آلمان نشان می‌دهد که تا زمانی که دو شرکت خودروسازی مان و گروه فولکس‌واگن در دو بخش متفاوت از صنعت خودروسازی فعالیت می‌کردند، می‌توانستند تجربیات مشترکی با هم داشته و برای سال‌ها با یکدیگر همکاری کنند؛ اما گسترش فعالیت گروه فولکس‌واگن و ورود به عرصه تولید خودروهای تجاری سنگین از قبیل اتوبوس و کامیون، شرکت مان را وادار به واکنش‌های جدی کرد. در ابتدا شرکت خودروسازی مان سعی در تصاحب شرکت خودروسازی سوئدی اسکانیا کرد تا با تصاحب یکی از بزرگ‌ترین رقبای اروپایی خود، فرصت گسترش دامنه فعالیت فولکس‌واگن به خودروهای تجاری سنگین را از این گروه بگیرد، اما با شکست این طرح، شرکت مان پیکان حمله خود را به سمت آمریکای لاتین چرخاند و توانست بزرگ‌ترین فعالیت گروه فولکس‌واگن در عرصه تولید اتوبوس و کامیون را از دست این گروه خارج کند.
در نقطه مقابل، گروه فولکس‌واگن که از پشتوانه مالی بهتری نسبت به رقیب خود برخوردار بود به طور مستقیم به بدنه اصلی شرکت کامیون و اتوبوس مان حمله کرد و توانست سه سال بعد از واگذاری بخش خودروهای تجاری خود در برزیل، اختیار شرکت MAN را به دست آورد تا به این صورت هم پشت رقیب خود را با خاک آشنا کرده و هم سبد محصولات خود در قسمت خودروهای تجاری سنگین را تکمیل کند. اکنون گروه فولکس‌واگن سه شرکت زیر گروه خود درزمینهٔ خودروهای تجاری شامل شرکت خودروهای تجاری فولکس‌واگن، شرکت ماشین‌سازی آوگسبورگ و نورنبرگ و اسکانیا سوئد را در کنار یکدیگر قرار داده تا به این وسیله موفقیت‌های خود در بخش خودروهای سواری را در رده خودروهای تجاری نیز تکرار کند؛ بنابراین باید در سال‌های آینده منتظر موفقیت‌های چشم‌گیر این سه برند خودروهای تجاری فولکس‌واگن در عرصه جهانی بود.