انواع سیستم تعلیق در کامیون؛ کاربرد ها و مزایا و معایب

تقریبا تمام وسایل‌نقلیه امروزی برای حرکت درست به سیستم تعلیق و فنربندی نیاز دارند؛ نبود یا خرابی این اجزا خودرو را از حرکت باز می‌دارد و باعث می‌شود تا سواری با دشواری همراه شود. دنیای حمل‌ونقل سنگین هم از این قاعده مستثنا نیست. با وجود اینکه موتور و خروجی آن، بحث اصلی مباحثه‌ها و شاخص ارزش یک کامیون به شمار می‌روند اما این سیستم فنربندی یک کامیون است که در طول سفر، ناهمواری‌های مسیر را به خود می‌گیرد و جابه‌جایی محموله را ممکن می‌سازد. با نظر به این مهم که بسیاری از جاده‌های کشور ما از کیفیت درخور بی‌بهره‌ مانده‌اند، اهمیت سیستم فنربندی یا همان تعلیق دوچندان می‌شود.

مقالات مرتبط:

• انواع سیستم ترمز در کامیون: راهنمای کامل ویژگی‌ها، کاربردها و مزایا و معایب
• انواع دیفرانسیل کامیون: راهنمای کامل عملکرد، علائم خرابی، و نگهداری
• اینتاردر و ریتاردر در کامیون چه هستند؟ تفاوت‌ها، مزایا و کاربردها

سیستم فنربندی یا تعلیق به مجموعه‌ای مکانیکی پیچیده‌ای گفته می‌شود که روابط پویای میان چرخ و شاسی کامیون را مدیریت می‌کند. این سیستم که از اجزای مختلفی مانند فنر، کمک‌فنر، میراگر (دمپر)، میل‌ تعادل، سیبک، بوش و طبق تشکیل شده است ضربات وارد بر چرخ را به خود جذب می‌کند، لرزش‌ها را کاهش می‌دهد، ارتباط تایر با سطح جاده را حفظ می‌کند و تعادل کامیون را مملو از بار را نگه می‌دارد.

در ایران که مسیرهای باربری مهم ترکیبی از جاده‌های کوهستانی، آسفالت قدیمی و مسیرهای پرشیب هستند، سیستم تعلیق تحت فشار بیشتری قرار می‌گیرد. در چنین شرایطی، وجود یک سیستم تعلیق سالم می‌تواند رانندگی پرخطر با استهلاک شدید را به سفری ایمن با مصرف بهینه سوخت تبدیل کند.

این نوع فنر قدیمی‌ترین و رایج‌ترین سیستم فنربندی در کامیون‌های کلاسیک و بسیاری از مدل‌های امروزی در ایران است. فنر تخت یا شمشی از چند لایه فولادی منحنی تشکیل شده که به‌صورت پشته‌ای روی هم قرار گرفته‌اند. این طراحی که به کمک انحنای لایه‌ها و اصطکاک بین آن‌ها، ضربات را جذب می‌کند، ساختار بسیار مقاومی دارد. از ویژگی‌های فنر تخت می‌توان به سادگی در طراحی، ارزان‌بودن، دوام بالا و استقامت برای تحمل بارهای سنگین اشاره کرد. در نقطه مقابل، فنرهای تخت سفت‌تر هستند و به تغییرات پیچشی جاده، حساسیت بیشتری نشان می‌دهند. بیشتر کامیون‌های چینی، ایرانی و اروپایی قدیمی از این سیستم استفاده می‌کنند.

فنربندی بادی در مقایسه با نوع تخت، فناوری مدرن‌تری به شمار می‌رود و در کامیون‌های اروپایی مانند ولوو، اسکانیا و مرسدس بنز طرفدار بیشتری دارد. این سیستم به‌جای لایه‌های فولادی، از بالن‌های هوایی یا کیسه‌های هوا پرشده از هوای فشرده استفاده می‌کند. کامیون‌های مجهز به این سیستم در مقابل سطح ناهموار جاده انعطاف‌پذیری بیشتری دارند و ضربه‌های واردشده را بهتر جذب می‌کنند. فنربندی بادی درکنار بهبود کیفیت رانندگی، توزیع بار بهتری را هم فراهم می‌کند؛ به‌این‌ترتیب برای ترابری بین‌المللی و حمل بارهای حساس مانند مواد غذایی، تجهیزات صنعتی و کالاهای لوکس مناسب‌تر است. هزینه بالای تعمیر و نگهداری و حساسیت بیشتر در برابر نشتی یا خرابی کمپرسور هم از جمله معایب این سیستم به شمار می‌روند.

فنر ترکیبی در یک محور یا بین محورهای مختلف به‌صورت هم‌زمان از دو نوع فنر (معمولا فنر تخت و بادی) یا کمک‌فنر هیدرولیکی است. این ترکیب کمک می‌کند تا هم عملکرد در مسیرهای پرپیچ‌و‌خم ایران مناسب باشد و هم فشار کمتری به کابین وارد شود. کامیون‌های مجهز به این سیستم فنربندی، تعادل خوبی میان استحکام بالا و نرمی سواری را به ارمغان می‌آورند. برندهای اروپایی ولوو، اسکانیا و مرسدس‌بنز در مدل‌هایی مانند FH، سری R و آکتروس و برندهای چینی فاو و شاکمن در مدل‌های J6 و X5000 از این فناوری استفاده می‌کنند. استفاده از فنر ترکیبی همچنین در کامیون‌های کمپرسی یا معدنی برای جذب بهتر ضربات رایج است.

سیستم فنربندی در کامیون‌ها با تکیه‌بر ضربه‌گیرها و میراگرهایی که دارد (فلزی، هیدرولیکی یا بادی)، نیروی واردشده از چرخ‌ها را پیش از رسیدن به شاسی خنثی می‌کند. بنابراین با گذر کشنده از مسیرهای ناهموار و جاده‌های غیراستاندارد، فنربندی به کمک شاسی می‌رسد. برای آشنایی بیشتر با این نحوه عملکرد سیستم فنربندی، مقاله «سیستم تعلیق خودرو چیست؟» را مطالعه کنید.

بر پایه آنچه که تاکنون آموختیم، سیستم فنربندی نقشی اساسی هم در پایداری کابین راننده دارد؛ چراکه هم لرزش‌ها را می‌گیرد و هم از تشدید ضربات و از بین رفتن تعادل کابین جلوگیری می‌کند. این مسئله درباره بار کامیون یا کشنده هم صدق می‌کند؛ تعلیق تریلر و کامیون می‌تواند به توزیع بار درست کمک کرده و در کنار آن، اثر بارگیری نادرست را تاحدی خنثی کند.

هرچند که فنرهای تخت یا شمشی استحکام بالایی دارند اما درصورت عبور مداوم راننده از مسیرهای غیراستاندارد، دست‌اندازهای نامناسب و مسیرهای سنگی، این سیستم تعلیق هم با مشکل شکستگی یک یا چند تیغه مواجه خواهد شد. بنابراین راننده باید در انتخاب مسیر مناسب هم کوشا باشد؛ چراکه علاوه‌بر مسیر، آب‌وهوای بسیار مرطوب و نمک سطح جاده هم می‌تواند سلامت سیستم فنربندی تخت را به خطر بیاندازد. اگر در زمان مونتاژ و سرهم‌کردن این فنرها هم بست یا پیچ نگهدارنده محکم نشده باشد، جابه‌جایی فنر و ایجاد صدای کوبش حین حرکت را در پی خواهد داشت.

فنرهای بادی کامیون از سیالات برای خنثی‌کردن اثر ضربه‌ استفاده می‌کنند؛ پس امکان نشت این سیالات هم وجود دارد. نشتی باد از کیسه‌های هوا (بالن‌ها) به‌دلیل پارگی یا فرسودگی، اختلال کمپرسور یا شیر تنظیم فشار، خشکی لوله‌های هوا و اتصالات پنوماتیکی ضعیف باعث عملکرد نادرست سیستم فنربندی بادی می‌شوند.

سیستم فنربندی ترکیبی کامیون درمعرض خرابی‌های فنرهای تخت و بادی قرار می‌گیرد. این سیستم با وجود مزایایی که دارد، به مراقبت بیشتری نیاز دارد. ناگفته نماند که امکان هماهنگ‌نبودن واکنش فنرهای جلو و عقب در این نوع افزایش پیدا می‌کند که خود می‌تواند منجر به لرزش بیش‌ازحد و ازدست رفتن کنترل کامیون شود.

یکی از مهم‌ترین نشانه‌ها، افزایش لرزش کابین و بار در زمان حرکت، به‌ویژه در جاده‌های ناهموار است. عدم تابعیت فرمان از دستورات راننده احتمالا از نشانه‌های از بین رفتن تعادل سیستم فنربندی است. اگر ارتفاع در یکی از محورهای جلو یا عقب افت کند، نشانه نشت سیستم بادی یا شکستگی در فنر تخت است. صداهای غیرعادی مانند تق‌تق، ساییدگی یا کوبش از ناحیه چرخ‌ها یا زیر کابین نیز می‌تواند ناشی از خرابی کمک‌فنرها یا شاسی باشند. همچنین، ساییدگی لاستیک‌ها به‌طور غیرطبیعی و نامتقارن از نشانه‌های تنظیم نبودن سیستم تعلیق یا آسیب‌دیدگی یکی از قطعات آن قلمداد می‌شود.

برای نگهداری سیستم فنربندی تخت باید تمام برگ‌های فنر را به‌طور منظم وارسی کرد تا عاری از ترک، خوردگی، شکستگی یا تغییرشکل باشند. بست‌های نگهدارنده، بوش‌ها و اتصالات نیز باید سالم و بدون لقی باشند. پیچ‌های U شکل باید با گشتاور مشخص سفت شوند تا از جابه‌جایی فنر و آسیب به شاسی جلوگیری شود. روان‌کاری محل تماس برگ‌ها و کنترل هرگونه صدای غیرعادی نیز بخشی از روند نگهداری منظم به شمار می‌رود. تکرار این بررسی بسته به مسیرهای تردد کامیون می‌تواند بیشتر یا کمتر باشد.

بالن‌های سیستم فنربندی بادی یا پنوماتیک باید عاری از پارگی، ترک و نشتی باشند. راننده برای حفظ سلامت این سیستم تعلیق باید وضعیت شیلنگ‌ها، اتصالات، کمپرسور و مخازن ذخیره هوا را مرتب بررسی کند. شیر تنظیم ارتفاع و حسگرها نیز باید کالیبره باشند. رطوبت مخازن هوا هم نیازمند تخلیه برنامه‌ریزی شده است؛ چراکه در زمستان باعث یخ‌زدگی یا خوردگی سیستم خواهد شد.

رانندگان و مالکان کامیون‌ها و کشنده‌ها درکنار موارد یادشده می‌توانند از تنظیم زوایای چرخ، سلامت اتصالات مکانیکی مانند بوش‌ها و کمک‌فنرها و همچنین بالانس چرخ‌ها هم اطمینان حاصل کنند. انجام سرویس‌های دوره‌ای سیستم فنربندی در بازه‌های 20 تا 30 هزار کیلومتری و استفاده از قطعات یدکی باکیفیت و مطابق با استاندارد کارخانه هم نقش بسیار مهمی در عملکرد صحیح آن دارد. البته که بی‌توجهی به این موارد یا استفاده از قطعات بی‌کیفیت باعث آسیب به فنربندی، سیستم فرمان و نهایتا از دست رفتن کنترل کامیون و ایجاد هزینه و سانحه ناخواسته خواهد شد.

سیستم فنربندی تخت یا شمشی، تعلیق بادی و مدل‌های ترکیبی. فنر تخت ساده و مقاوم است، تعلیق بادی نرم و قابل تنظیم است و تعلیق‌های ترکیبی هم بهترین ویژگی‌های هر سیستم را به ارمغان می‌آورند اما نیازمند نگهداری بیشتری هستند.

کاهش ارتفاع، نشتی هوا، سواری خشک، چراغ هشدار، یا کج شدن خودرو در یک سمت.

فنر تخت تعمیرات آسان‌تری دارد اما اگر بار حساسی دارید بهتر است از کامیون‌های مجهز به نمونه بادی یا ترکیبی استفاده کنید.

فنر تخت بین ۲ تا ۱۵ میلیون تومان؛ تعلیق بادی گاهی بالای ۵۰ میلیون، بسته به قطعه و برند.

با بازرسی دوره‌ای هر ۲۰ تا ۳۰ هزار کیلومتر، بررسی نشتی، بارگیری صحیح و استفاده از قطعات باکیفیت.

اگر شما هم در زمینه نگهداری و بهره‌وری سیستم فنربندی کامیون یا کشنده دانشی دارید، آن را از طریق بخش نظرات با ما و سایر مخاطبان پدال در میان بگذارید.