انواع سیستم ترمز در کامیون: راهنمای کامل ویژگی‌ها، کاربردها و مزایا و معایب

آیا با روش‎‌های نگهداری از ترمزهای هیدرولیکی و بادی آشنایی دارید؟

در وسایل‌نقلیه سنگین، ترمز به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین ارکان حرکتی محسوب می‌شود. توانایی توقف به‌موقع و ایمن یک وسیله‌نقلیه سنگین مانند کامیون ترانزیت و… برخلاف خودروهای سواری سبک که تنها از یک سیستم ترمزی استفاده می‌کنند، بر دوش مجموعه‌ای از مکانیزم‌ها و سیستم‌های پیشرفته مانند ریتادر است. اما خود سیستم ترمز کامیون هم انواع مختلفی دارد که در نسخه‌های مختلف وسایل‌نقلیه سنگین‌وزن، عملکردهای متفاوتی دارد. حال اگر بتوانیم نحوه کاربری آن‌ها را بشناسیم به‌قطع استفاده بهتر و درست‌تری هم از آن‌ خواهیم داشت؛ بنابراین در ادامه به ارائه توضیح انواع ترمزها کامیونی، مزایا و معایب هر یک، نکاتی برای نگهداری بهتر از آن‌ها و… خواهیم پرداخت.

سیستم ترمز کامیون چیست و چگونه کار می کند؟

سیستم ترمز در کامیون‌ها مجموعه‌ای پیچیده از قطعات را در بر می‌گیرد که وظیفه اصلی آن‌ها، متوقف کردن یا کاهش سرعت این وسایل نقلیه سنگین، کنترل آنها در شرایط مختلف جاده‌ای و حفظ ایمنی راننده، سرنشینان و سایر کاربران جاده است. به دلیل وزن و ابعاد بسیار زیاد کامیون‌ها، سیستم ترمز آنها بسیار متفاوت و قدرتمندتر از سیستم ترمز خودروهای سواری طراحی شده و اغلب در سیستم خود به جای مایع هیدرولیک از هوای فشرده استفاده می‌کنند.

اجزای سیستم ترمز کامیون

سیستم ترمز کامیون‌ها معمولا از چندین نوع ترمز اصلی و کمکی تشکیل شده است که ازجمله آن‌ها می‌توان به سیستم ترمز بادی اشاره کرد که اصلی‌ترین نوع ترمز در کامیون‌ به شمار می‌رود و از هوای فشرده برای اعمال نیروی ترمز استفاده می‌کند. ترمز باید کامیون خود از اجزای زیر تشکیل می‌شود:

• کمپرسور هوا: این بخش، وظیفه تامین هوای فشرده لازم را دارد و آن را به مخزن هوا می‌فرستد.
• مخزن باد: این بخش، هوای فشرده را ذخیره می‌کند.
• خشک‌کن هوا: هوای لازم برای سیستم ترمز باید پاک‌سازی شود تا از خوردگی سیستم ترمز جلوگیری شود؛ وظیفه انجام این کار بر عهده خشک‌کن هوا قرار دارد.
• پدال ترمز: راننده برای استفاده از ترمزها، از پدال زیر پای خود استفاده می‌کند.
• بوستر ترمز: این بخش با تکیه‌بر مکانیزم خود، هوای فشرده را به نیروی مکانیکی تبدیل می‌کند. یک دیافراگم در بوستر ترمز حرکت می‌کند و میل پیستون را به جلو می‌راند.
• جغجغه ترمز: این عضو، فاصله میان کفشک‌ها و کاسه ترمز را به‌طور خودکار تنظیم می‌کند و تا عملکرد ترمز ثبات پیدا کند.
• میل‌بادامک: میل‌بادامک داخلی در ترمزهای کاسه‌ای با چرخش خود، کفشک‌ها را باز کرده و به دیواره داخلی کاسه ترمز می‌چسباند.
• کاسه ترمز و کفشک یا دیسک ترمز / لنت: اجزایی که با ایجاد اصطکاک، چرخ را متوقف می‌کنند. بهره‌وری از ترمز دیسکی در کامیون‌های مدرن به دلیل عملکرد بهتر و مقاومت در برابر حرارت بالا رایج‌تر است.

کاربردهای سیستم ترمز کامیون

ترمزها نه‌تنها به توقف و کاهش سرعت عادی کامیون کمک می‌کند بلکه برای پارک‌کردن این وسایل‌نقلیه سنگین‌وزن هم درگیری می‌شوند. کامیون‌ها برای توقف اضطراری هم از همین سیستم پیچیده خود کمک می‌گیرند تا بتوانند جان راننده را حفظ کرده و از محموله آن نگهداری کنند.

انواع سیستم ترمز کامیون

حال که با اجزای کلی ترمزها آشنا شده‌ایم، زمان آن رسیده که انواع سیستم‌های ترمز را بررسی کنیم و ببینیم که هر یک چه ویژگ‌هایی دارند:

ترمزهای بادی

ترمزهای قدرتمند کامیونی از نوع بادی هستند و شامل اجزای مختلفی می‎‌‎شوند که در بخش قبل هم به آن اشاره کردیم. ترمزهای بادی با هر دو نوع سیستم دیسکی و کاسه‌ای ترکیب می‌شوند و در مقایسه با انواع دیگر ترمز، قابلیت اطمینان و ایمنی بیشتری دارند. به‌دلیل اهمیت بالایی که این نوع ترمز دارد، راننده و تکنسین وسیله‌سنگین هم باید با نحوه کارکرد آن آشنایی داشته باشد. ترمزهای بادی در کامیون‌های دیزلی بزرگ، اتوبوس‌ها و حتی تریلرهای تراکتوری هم کاربرد دارند.

• مزایا: قدرت ترمزگیری بالا، ایمنی بیشتر به‌دلیل وجود مکانیزم «fail-safe»، دوام و عمر بیشتر، چندوظیفگی سیستم کمپرسور باد، سهولت اتصال تریلر، کاهش نیاز به اصطکاک در دیسک‌ها
• معایب: پیچیدگی بیشتر، زمان بیشتر واکنش اولیه، حساسیت به رطوبت و یخ‌زدگی، نشت هوا، نیاز به نگهداری دقیق، صدای کمپرسور باد، وزن بیشتر

ترمزهای هیدرولیکی

این نوع سیستم که برای انتقال نیروی ترمز به مایع هیدرولیک تکیه‌ می‌کند از اجزایی مانند بوستر ترمز، سیلندرهای اصلی ترمز، مایع هیدرولیک، لوله‌‎وشیلنگ خط انتقال مایع هیدرولیک، اجزای اصطکاکی اصلی مانند دیسک و کاسه و سیستم الکترونیکی کنترل ضدقفل تشکیل می‌شوند. از سیستم ترمزهای هیدرولیکی به‌دلیل عملکرد ضعیف‌تری که دارد، تنها در کامیون‌های سبک، کامیونت‌ها و کامیون‌های تخصصی یا نظامی نیازمند ترمز دقیق استفاده می‌شود. البته در برخی موارد هم ممکن است یک کامیون از ترمز هیدرولیکی به‌عنوان یک سیستم کمکی استفاده کند.

• مزایا: پاسخگویی سریع، مکانیزم ساده‌تر در مقایسه با ترمز بادی، وزن کمتر، کاهش صدای عملیات، عملکرد یکپارچه در شرایط دمایی مختلف
• معایب: قدرت ترمزگیری محدود، حساسیت به نشت مایع هیدرولیک، جوش آوردن مایع ترمز، نیاز به تعویض منظم مایع، نقص عملکرد درصورت ورود حباب در سیستم، آسیب‌پذیری بیشتر در برابر آلودگی

ریتاردر

ریتادر یک سیستم کمک‌‎ترمز است که با تکیه‌بر یک روتور و استاتور درون محفظه روغن، یک نیروی بازنده حرکتی ایجاد می‌کند. این نیروی بازدازنده بیشتر با تکیه‌بر مایع هیدرولیکی ایجاد می‌شود اما انواع دیگری هم دارد که برای آشنایی بیشتر با آن می‌توانید مقاله «اینتاردر و ریتاردر در کامیون چه هستند؟ تفاوت‌ها، مزایا و کاربردها» را مطالعه کنید.

• مزایا: افزایش ایمنی، صرفه‌جویی اقتصادی در درازمدت، راحتی راننده
• معایب: افزایش وزن، پیچیدگی نگهداری و تعمیرات، هزینه بالای نصب، کاهش عملکرد در هوای بسیار سرد، نیاز به آموزش استفاده

ترمز ضدقفل یا ABS

قفل چرخ کامیون‌ها درنتیجه ترمزگیری شدید می‌تواند حادثه‌آفرین باشد؛ پس این وسایل‌نقلیه سنگین نیازمند سیستم ضدقفل هستند تا سرعت چرخش چرخ‌ را به‌صورت لحظه‌ای پایش کند و درصورت تشخیص قفل‎‌شدگی، فشار ترمز را در کسری از ثانیه به‌صورت نامتناوب به چرخ‌ها وارد کند. ترمز ضدقفل یا ABS امروزه به استانداری برای تمام کامیون‌ها تبدیل شده است.

• مزایا: جلوگیری از قفل‌شدگی چرخ‌‎ها، حفظ کنترل فرمان، کاهش مسافت توقف، جلوگیری از قیچی‌شدن تریلر، کاهش ساییدگی لاستیک‌ها
• معایب: پیچیدگی فنی بیشتر

توزیع نیروی ترمز یا EBD

سیستم توزیع نیروی ترمز یا EBD یک فناوری کمک‌ترمز است تقریبا در تمام کامیون‌ها و حتی خودروهای سواری سبک جدید مجهز به ABS مورداستفاده قرار می‌گیرد. به‌دلیل وزن متغیر بخش‌های مختلف یک کامیون، شرایط جاده‌ای مختلف و تغییر جهت جاده، ترمزها با نیروی متفاوتی مشغول به کار می‌شوند؛ مسئله‌‌ای می‌تواند منجر به ترمزگیری ناقص در برخی چرخ‌ها شود؛ به‌این‌ترتیب کامیون برای رفع این مشکل و ترمزگیری یکپارچه به EBD نیاز دارد.

• مزایا: بهینه‌سازی نیروی ترمز هر چرخ، افزایش پایداری خودرو در ترمزگیری، کاهش مسافت توقف، کاهش سایش نامتقارن چرخ‌ها، عملکرد خودکار
• معایب: وابستگی کامل به ABS، حساسیت به خرابی سنسورها، پیچیدگی فنی بالا

ترمز موتور

ترمز موتور، که در زبان عامیانه به آن «جیک بریک» هم گفته می‌شود، یک سیستم ترمز کمکی در کامیون‌ها و اتوبوس‌های دیزلی سنگین به شمار می‌رود که هدف اصلی آن کمک به کاهش سرعت کامیون بدون نیاز به استفاده مداوم از ترمزهای اصلی اصطکاکی (دیسکی یا کاسه‌ای) است. این سیستم نیروی بازدانده خود را به دستکاری عملکرد پیشرانه کامیون انجام می‌دهد و از این طریق، سرعت را کم می‌کند. از ترمز موتور به‌دلیل ماهیت عدم وجود دریچه گاز و فشرده‌سازی بالای هوا در موتورهای دیزلی به‌ویژه در کامیون‌ها و اتوبوس‌های مجهز به این پیشرانه استفاده می‎‌شود.

• مزایا: کاهش سایش ترمز اصلی، افزایش ایمنی، کاهش هزینه نگهداری ترمز اصلی، صرف‌جویی در مصرف سوخت
• معایب: نیاز به موتور دیزلی، صدای بلند عملکرد، قدرت محدود در سرعت کم، وابستگی به دنده صحیح و دور موتور بالا، سایش احتمالی اجزای موتور در طولانی‌مدت

برندهای معروف سیستم ترمز کامیون

شرکت‌های کامیون‌سازی مختلف اروپایی و آسیایی در محصولات خود از انواع مختلف ترمز استفاده می‌کنند که به محصولاتشان مزیت‌های خاصی می‌دهد.

ولوو: ریتاردر

محصولات برند ولوو در بازار ایران در دو نوع عرضه می‌شوند: با ریتاردر و بدون ریتادر. در زمان نگارش این مطلب در خرداد ۱۴۰۴ تفاوت نسخه مجهز به اینتاردر ولوو FH500 یورو ۶ با نمونه فاقد آن درحد ۸۰۰ میلیون تومان است.

مرسدس بنز: تلیجنت

سیستم تلیجنت (Telligent) در محصولات سنگین شرکت آلمانی مرسدس‌بنز یک فناوری یکپارچه به شمار می‌رود که شامل ترمزهای دیسکی هوشمند، ABS و EBD، دستیار ترمز، سیستم تعویض‌دنده، سیستم نگهداری و سرویس هوشمند و برخی سیستم‌های کمک‌راننده می‌شود. این فناوری بیشتر در مدل‌های قدیمی‌تر کامیون‌های اکتروس، اکسور و آتگو پیدا می‌شود.

ایویکو: اینتاردر

محصولات شرکت ایویکو (Iveco) از ریتاردرهای شرکت ZF آلمان استفاده می‌کنند که به نام اینتاردر هم شناخته می‌شوند. اینتاردرها به‌صورت یکپارچه با جعبه‌دنده نصب می‌شوند و مزایای خاص خود را دارند.

نگهداری از سیستم ترمز

نگهداری از ترمز بادی

اگر کامیون شما از این ترمزها سود می‌برد باید در زمان نگهداری از آن به موارد زیر توجه کنید:

• بررسی کمپرسور و نشتی هوا به ازای هر ۵۰ تا ۱۰۰ هزار کیلومتر (بسته به کاربری)
• تخلیه منظم آب از مخزن هوا برای از بین بردن رطوبت از سیستم ترمز
• بررسی و تعویض فیلتر خشک‌کن برای حذف رطوبت و ذرات روغن از هوای فشرده
• بررسی دوره‌ای دیسک / کاسه ترمز، لنت‌ها و جغجغه ترمز
• استفاده از سیستم‌های کمک‌ترمز برای افزایش عمر ترمزهای اصلی

نگهداری از ترمز هیدرولیکی

از مهم‌ترین مواردی که برای حفظ سلامت و افزایش عمر ترمزهای هیدرولیکی می‌توان انجام داد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• بررسی منظم نشتی و سطح مایع ترمز به‌همراه تعویض آن
• بررسی لنت‌، دیسک یا کاسه ترمز
• هواگیری سیستم ترمز
• تعویض روغن ترمز حداقل هر ۶ ماه تا ۱ سال (بسته به کاربری)

نگهداری از ریتاردر، ABS و EBD

برای حفظ سلامت سیستم‎‌های ضدقفل و توزیع نیروی ترمز باید از سلامت سنسورشان اطمینان حاصل کرد. اگر سیستم ترمز شما قابلیت به‌روزرسانی نرم‌افزاری هم دارد بهتر است آن را در به‌روزترین حالت ممکن قرار دهید.

ریتاردرهای هیدرولیکی هم نیاز به تعویض روغن و مایع هیدرولیک خود دارند که حدودا هر ۱۰۰ هزار کیلومتر انجام می‌شود.

سوالات متداول

سیستم ترمز کامیون چه انواعی دارد؟

سیستم ترمز کامیون به‎‌طور به دو نوع بادی و هیدرولیکی تقسیم می‌شود.

ترمز بادی بهتر است یا هیدرولیکی؟

ترمزهای بادی برای کامیون‌هایی که بارهای بسیار سنگین را حمل می‌کنند مناسب است اما ترمزهای هیدرولیکی بیشتر در نمونه‌های شهری و سبک کاربرد دارند.

ریتاردر چه کاربردی دارد؟

 ریتاردر یک سیستم کمک‌ترمز به شمار می‌رود که به‌صورت یکپارچه با جعبه‌دنده کار کرده و روی حفظ سلامت ترمزهای اصلی و ترمزگیری موثرتر تاثیر چشمگیری دارد.

چطور از ترمز کامیون نگهداری کنیم؟

بررسی نشتی سیستم ترمز، تعویض مایع لازم برای آن، هواگیری به‌موقع و وارسی و تعویض دوره‌ای دیسک / کاسه و لنت می‌‌تواند حفظ سلامت ترمزها و عمر طولانی‌تر آن‌ها کمک کند.

نتیجه‌گیری

سیستم ترمز در کامیون‌ها پیچیده‌تر از نوع موجود در خودروهای سواری سبک طراحی شده است و از این رو نیاز به وارسی و نگهداری بیشتری هم دارد. مالکان یا خریداران بالقوه کامیون‌ها می‌توانند با توجه به نیاز یا نوع کاربرد وسیله‌نقلیه خود اقدام‌به نگهداری درست یا خرید کامیون مناسب کنند. در انتها اگر شما هم در زمینه نگهداری، خرید و تعمیر ترمز وسایل‎‌نقلیه سنگین تجربه‌ای دارید، می‌توانید آن را از طریق بخش نظرات با ما و سایر مخاطبان پدال در میان بگذارید.