لاتاری خودرو: سود ۷۰۰ میلیونی در جیب دلال، زیان در کارنامه خودروساز

با شروع طرح جدید پیش‌فروش محصولات ایران‌خودرو، تب بخت‌آزمایی خودرو دوباره داغ شده است. برندگان این قرعه‌کشی، بسته به مدل خودرو، سودی بین ۲۰۰ تا ۷۰۰ میلیون تومان را یک شبه به جیب می‌زنند. اما اشتباه نکنید؛ این پول از جیب خودروساز به حساب دلالان سرازیر می‌شود و مصرف‌کننده واقعی همچنان دست خالی می‌ماند.

این شکاف قیمتی حیرت‌آور، محصول سیاست شکست‌خوردهٔ قیمت‌گذاری دستوری است؛ سیاستی که از سال ۱۳۸۸ توسط شورای رقابت پایه‌گذاری شد تا به ظاهر بازار را کنترل کند، اما در عمل، بهشت دلالان و جهنم تولیدکنندگان را ساخت.

بسیاری انگشت اتهام را به سمت خودروسازان نشانه می‌روند، اما کارشناسان اقتصادی معتقدند که مقصر را باید جای دیگری جستجو کرد. فروش خودروها از طریق سامانه یکپارچه و تحت نظارت کامل وزارت صمت انجام می‌شود و خودروساز تنها نقش تولیدکننده و عرضه‌کننده با قیمت مصوب را دارد.

مهدی پازوکی، استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی، در این باره می‌گوید:

در وهله اول باید بگویم که خودروساز هیچ نقشی در لاتاری خودرو ندارد. فروش محصولات از طریق سامانه یکپارچه و تحت نظر وزارت صمت ایجاد می‌شود. در نتیجه، تنها نقش خودروساز در این مسیر، عرضه محصول آن هم به قیمت دستوری است.

او این سیاست را به «چوب لای چرخ تولید» تشبیه می‌کند که همزمان با محروم کردن ایران‌خودرو از مزایای دولتی در مسیر خصوصی‌سازی، آن را مجبور به تبعیت از اقتصاد دستوری می‌کند؛ یک تضاد ویرانگر برای هر صنعتی.

کافی است نگاهی به آگهی‌های خرید و فروش حواله در سایت‌ها یا حتی تراکت‌های پخش‌شده در خیابان‌ها بیندازید. این بازار سیاه آن‌چنان پرسود است که دلالی خودرو به یک شغل تمام‌وقت تبدیل شده است. امیرحسن کاکایی، کارشناس بازار خودرو، هشدار می‌دهد که این روند، مصرف‌کننده واقعی را از بازار عقب می‌راند و سوداگران را به حاکمان بی‌چون‌وچرای بازار تبدیل می‌کند.

محمد قلی یوسفی، دیگر استاد اقتصاد، تصویری تکان‌دهنده از این وضعیت ارائه می‌دهد:

درحالی که یک کارگر در واحدهای تولیدی نهایتاً سالی ۲۵۰ میلیون تومان دستمزد می‌گیرد، یک دلال می‌تواند با خرید و فروش یک حواله، بیش از ۲۰۰ میلیون تومان در یک روز درآمد داشته باشد. اقتصاد دستوری بزرگترین ضربه به پیکر تولید است.

در نهایت، سیاستی که با هدف حمایت از مصرف‌کننده طراحی شده بود، به استخوانی در گلوی تولید و ابزاری برای پر کردن جیب واسطه‌ها تبدیل شده است. تولیدکننده با چالش‌های تحریم، جهش نرخ ارز و قوانین خلق‌الساعه دست‌وپنجه نرم می‌کند، درحالی‌که دلال با یک آگهی، سودهای میلیونی به دست می‌آورد. این داستان تلخ، روایت اقتصاد بیماری است که در آن، دلالی از تولید پرسودتر است.

به نظر شما راهکار اصلی برای حذف دلالی و اصلاح بازار خودرو چیست؟