صنعت خودروسازی؛ تاریخچه صنعت خودرو در جهان

صنعت خودرو از شرکت‌ها و سازمان‌های متنوعی که در امر طراحی، توسعه، ساخت، بازاریابی، فروش، تعمیر و ارتقای وسایل نقلیه موتوری دخیل هستند تشکیل شده است. این صنعت یکی از بزرگ‌ترین صنایع دنیا از نظر درآمدی به شمار می‌رود. واژه اتوموتیو از کلمه یونانی اتوس به معنی خود و واژه لاتین موتیووس به معنی حرکت گرفته شده و به هر نوع وسیله نقلیه‌ای که خودش حرکت می‌کند اشاره دارد. این واژه توسط المر اسپری (سال 1860 تا 1930) پیشنهاد شد و اولین بار در سال 1989 برای توصیف اتومبیل یا خودرو به کار رفت.

صنعت خودروسازی در دهه 60 قرن نوزدهم و با تولید کالسکه‌های بدون اسب شروع شد. شرکت‌های آن زمان به‌صورت دستی کالسکه‌ها را مونتاژ و در این فرایند چندین مهندس روی یک خودروی ثابت کار می‌کردند. یک سیستم تسمه‌ای نیز وجود داشت که باعث می‌شد خودرو از چند جایگاه عبور نماید تا مهندسان هر بخش روی آن کار کنند. با آغاز دهه 60 میلادی قرن بیستم تجهیزات رباتیک وارد صنعت خودروسازی شد و اکثر خودروهای امروزی توسط ماشین‌آلات خودکار مونتاژ می‌شوند.

آمریکا برای چندین دهه پیشتاز تولید خودروی جهان بود و سه شرکت بزرگ این کشور یعنی جنرال موتورز، فورد و کرایسلر جزو بزرگ‌ترین خودروسازان دوران خود به شمار می‌روند. البته تا همین چند سال پیش فورد و جنرال موتورز همچنان از جمله بزرگ‌ترین خودروسازان دنیا بوده‌اند. در سال 1929 و قبل از رکورد بزرگ اقتصادی آن دوران، حدود 32 میلیون دستگاه خودرو در دنیا مورد استفاده قرار می‌گرفت و آمریکا بیش از 90 درصد آن‌ها را تولید کرده بود. در آن زمان به ازای هر 4.87 آمریکایی یک خودرو وجود داشت. پس از سال 1945 آمریکا حدود سه‌چهارم خودروی دنیا را تولید کرد؛ اما در سال 1980 ژاپن از آمریکا سبقت گرفت هرچند آمریکا مجدداً در سال 1994 آمار تولید خودرو را از ژاپن پس گرفت.

البته ژاپن در سال 2006 و 2007 با فاصله‌ای اندک آمریکا را از نظر میزان تولید خودرو کنار زد و در سال 2009 این چین بود که با تولید 13.8 میلیون دستگاه خودرو توانست بر ژاپن چیره شود. البته باید گفت آمریکا در سال 2011 از ژاپن عبور کرد تا دومین صنعت خودروی بزرگ جهان باشد. در سال 2023 چین برای اولین بار در تاریخ بیش از 30 میلیون دستگاه خودرو را در یک سال تولید کرد. البته این رکورد در سال 2017 به 29 میلیون دستگاه و یک سال قبل از آن به 28 میلیون دستگاه رسیده بود. نکته جالب اینکه در سال 1970 حدود 140 مدل خودرو در آمریکا تولید شده بود اما این تعداد در سال‌های 1998 و 2012 به ترتیب به 260 و 684 مدل رسیده و این امر نشان دهنده رشد استثنایی تعداد مدل‌های تولیدی است.

در سال 2007 حدود 806 میلیون خودرو و کامیون سبک در جاده‌های سراسر دنیا وجود داشته‌اند و بیش از 980 میلیارد لیتر بنزین و گازوئیل در سال مصرف کرده‌اند. خودرو گزینه اول حمل‌ونقل در بسیاری از اقتصادهای توسعه یافته است. بر اساس نتایج مطالعه صورت گرفته توسط جی دی پاور، بازارهای نوظهور 51 درصد فروش خودروهای سبک جهان در سال 2010 را تشکیل داده‌اند. در جولای 2021 کمیسیون اروپا قوانین جدیدی را تصویب کرد که حاوی دستورالعمل‌های مهمی برای آینده صنعت خودروسازی است. به این ترتیب فروش خودروهای درون‌سوز در بازارهای اروپایی از سال 2035 ممنوع خواهد بود.

اما بد نیست نگاهی مختصر هم به تولید وسایل نقلیه موتوری در دنیا داشته باشیم. تا سال 1950 آمریکا بیش از 80 درصد وسایل نقلیه موتوری جهان را تولید کرده بود. در دهه 50 میلادی بریتانیا، آلمان و فرانسه تولید خودرو را از سر گرفتند. یک دهه بعد ژاپن تولید خودرو را شروع کرد و روند افزایش تولید آن تا دهه 80 میلادی ادامه داشت. آمریکا، ژاپن، آلمان، فرانسه و بریتانیا حدود 80 درصد وسایل نقلیه موتوری دنیا را تا دهه 80 میلادی تولید کردند. در دهه 90 میلادی کره جنوبی نیز تولید انبوه خودرو را در دستور کار قرار داد و در سال 2004 این کشور با سبقت از فرانسه به پنجمین تولید کننده بزرگ خودرو در دنیا بدل شد. با آغاز قرن 21 چین تولید خودرو را به‌طور قابل‌توجهی افزایش داد و در سال 2009 عنوان بزرگ‌ترین کشور تولید کننده خودرو در دنیا را به خود اختصاص داد. نکته جالب اینکه چند سال پیش کشور هند با سبقت از کره جنوبی، کانادا و اسپانیا جایگاه پنجم تولید خودرو در جهان را کسب کرد. این کشور در سال 2018 آلمان را نیز پشت سر گذاشت و به رتبه چهارم تولید خودروی جهان رسید؛ اما پس از ارائه این آمار می‌خواهیم به معرفی اولین شرکت‌های خودروسازی در جهان بپردازیم تا شما عزیزان با سابقه آن‌ها بیشتر آشنا شوید.

همچنین بخوانید: ارزشمندترین برندهای خودرو جهان در سال 2023، تویوتا و مرسدس در صدر

امروزه در دنیا حدود 60 میلیون خودرو در سال تولید می‌شود اما باید دانست صنعت خودروسازی مسیر پر فراز و نشیبی را پشت سر گذاشته تا به دوران مدرن امروزی برسد. هر برند مشهوری که امروز می‌شناسیم تاریخچه‌ای درخشان و جالب داشته است. بر اساس گزارش‌های مختلف، برندهای پژو، واکسهال، فیات، فورد و رولزرویس قدیمی‌ترین شرکت‌های خودروسازی دنیا هستند که به اختصار به تاریخچه هرکدام از آن‌ها می‌پردازیم.

• رولزرویس

یکی از لوکس‌ترین برندهای خودروسازی تاریخ رولزرویس است که در سال 1906 و توسط هنری رویس و چارلز رولز تأسیس شد. همکاری این دو نفر منجر به تأسیس برند رولزرویس گردید. این شرکت با مدل سیلور گوست به موفقیت اولیه رسید، خودرویی که جایزه بهترین خودروی جهان را پس از چندین رکورد به دست آورد. سیلور گوست 27 بار توانست از لندن به گلاسکو سفر کند و رکورد طولانی‌ترین سفر بدون توقف را به خود اختصاص دهد. رولزرویس هم‌اکنون تحت تملک بی ام و است و همچنان اعتبار بسیار زیادی در صنعت خودروسازی جهان دارد.

• فورد

اولین خودروی هنری فورد در سال 1886 تولید شد. این خودرو از پیشرانه 4 اسب بخاری استفاده می‌کرد؛ اما در سال 1903 بود که شرکت فورد تأسیس شد. علیرغم اینکه فورد جزو قدیمی‌ترین خودروسازان دنیاست اما آنچه باعث مشهور شدن فورد شد پیشرفت‌های انقلابی در تولید انبوه بود. این نوع روش تولید باعث شد خودروهای ارزان‌تر تولید شوند و هزاران آمریکایی بتوانند برای اولین بار خودرو بخرند. تولید فورد مدل T تحولی عظیم در حمل‌ونقل دنیا به شمار می‌رفت.

• فیات

فیات در سال 1899 تأسیس شده است. این شرکت همچنان بزرگ‌ترین خودروساز ایتالیاست و به خوبی در سراسر اروپا شناخته می‌شود. در اواخر اولین دهه از قرن بیستم میلادی، جیووانی آنیلی از کارخانه هنری فورد بازدید کرد و به حدی تحت تأثیر خط تولید این برند قرار گرفت که پس از بازگشت به ایتالیا همان سیستم را برای فیات در نظر گرفت. این روش جدید تولید باعث تأسیس کارخانه لینگوتو شد، کارخانه‌ای که به خاطر وجود پیست تست بزرگ در روی سقف خود مشهور شده بود.

• واکسهال

واکسهال توسط الکساندر ویلسون مهندس اسکاتلندی در سال 1857 و در واکسهال لندن تأسیس شد. در آن زمان واکسهال تولید کننده موتورهای دریایی بود اما در سال 1894 به تولید موتورهای بنزینی پرداخت. اولین خودروی واکسهال در سال 1903 تولید شد و 150 پوند قیمت داشت. این خودرو از موتوری تک سیلندر با دو دنده جلو استفاده می‌کرد و خبری از دنده‌عقب نبود. با اینکه واکسهال فروغ سال‌های قبل را ندارد اما همچنان در کشور بریتانیا طرفداران زیادی را دور خود جمع کرده است.

• پژو

قدیمی‌ترین برند در صنعت خودروسازی جهان پژو است که در سال 1803 توسط ژاپن پیر و ژان فردریک پژو تأسیس شد. این شرکت در ابتدا به‌صورت خانوادگی اداره می‌شد و وسایل گوناگونی از جمله نوارهای فولادی، فنرهای ساعت و دوچرخه را تولید می‌کرد اما سرانجام در سال 1882 اولین خودروی خود را تولید کرد. این خودرو در نمایشگاه پاریس سال 1889 به نمایش گذاشته شد. خودروی سه چرخ موردبحث که از موتور بخار استفاده می‌کرد بسیار محبوب شد و درعین‌حال لقب اولین خودروی رانده شده در ایتالیا در سال 1893 را نیز به خود اختصاص داد. بله درست شنیدید! گیتانو روسی ثروتمند ایتالیایی این خودرو را در سال 1892 سفارش داد و یک سال بعد آن را در خانه خود در شمال ایتالیا تحویل گرفت.

فعالیت صنعت خودروسازی در کشور ما از حدود 70 سال قبل شروع شده است. البته ورود اولین خودرو به کشورمان بسیار قبل‌تر رخ داده است. در حقیقت در دهه 1270 بود که مظفرالدین شاه دو دستگاه خودروی رنو را از فرانسه خریداری کرد و می‌خواست آن‌ها را وارد کشور کند اما یکی از آن‌ها در میانه راه از کار افتاد و دیگری هم در سال 1286 و در هنگام ترور محمدعلی شاه با نارنجک منفجر شد. با گذشت چندین سال از این اتفاقات، در اوایل دهه 130 اولین خودرو از برند فورد وارد کشور شد. با گذشت زمان و آشنایی بیشتر مردم با خودرو، صنعت خودروسازی نیز کم‌کم شکل جدی‌تری به خود گرفت. پایه و اساس صنعت خودروسازی ایران در سال 1335 و با واردات و سپس مونتاژ محصولات جیپ شکل گرفت. خودروهای شهباز و سیمرغ جزو مشهورترین خودروهای جیپ در کشورمان بوده‌اند.

در دهه 40 شمسی مردم استقبال زیادی از خودرو کردند و به همین خاطر در همین دهه خودروهای پرطرفدار شاهین و آریا تولید شد. شاید مشهورترین اتفاق در این دوران را تأسیس شرکت ایران ناسیونال توسط برادران خیامی دانست. آن‌ها با در اختیار گرفتن امتیاز تولید پیکان یکی از تاریخی‌ترین اتفاقات صنعت خودروی کشورمان را رقم زدند. پیکان در نسخه‌های گوناگون، از وانت گرفته تا استیشن و جوانان و لوکس تولید شد. پس از انقلاب شرکت‌های ایران ناسیونال و دیگر شرکت‌ها مصادره شدند و تحت مالکیت دولتی قرار گرفتند. با آغاز جنگ تحمیلی بسیاری از شرکت‌های خودروسازی کشور در وضعیت بدی قرار گرفتند و مردم نیز توانایی خرید محصولات رده‌بالا را نداشتند به همین خاطر مسئولان وقت به فکر تولید خودروهای ارزان‌قیمتی همچون پیکان افتادند.

در دهه 70 شمسی اما خودروهایی همچون پژو 405 و پراید تولید شدند تا کمی شرایط بازار را بهبود بخشند. یک دهه بعد برندهای مختلفی در کشورمان حضور داشتند، از خودروهای دوو، مزدا و کیا گرفته تا میتسوبیشی و پژو و نیسان؛ اما با شروع تحریم‌ها شاهد محدود شدن همکاری طرف‌های خارجی با خودروسازان داخلی بودیم اما اتفاق مهمی که رخ داد حضور شرکت‌های چینی در کشور بود هرچند مشتریان در ابتدا از این محصولات استقبالی نکردند. در دهه 90 نیز صنعت خودروسازی کشورمان روندی پر فراز و نشیب داشت و اگرچه با امضای قرارداد برجام تا حدی شاهد تولید محصولات روز بودیم اما تحریم‌های جدید آمریکا باعث شد بسیاری از شرکای خارجی بازار را ترک کنند و خودروسازان در شرایط بغرنجی قرار گیرند. ممنوعیت واردات نیز باعث شده تقاضای زیادی بدون پاسخ باقی بماند.

باید دانست صنعت خودروسازی ایران پس از صنعت نفت و گاز دومین صنعت بزرگ کشور است و حدود 700 هزار نفر در آن مشغول به کار هستند. بر اساس آمارهای موجود، ایران بیستمین تولید کننده بزرگ خودرو در دنیا و یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان قاره آسیاست و تولید سالانه آن به بیش از 1.6 میلیون دستگاه می‌رسد. دو شرکت بزرگ دولتی تولید کننده خودرو در کشورمان ایران‌خودرو و سایپا هستند که حدود 94 درصد کل تولید را به خود اختصاص داده‌اند. در حال حاضر بازار خودروی ایران با مشکلاتی همچون تولید محصولات قدیمی با ایمنی پایین، عدم توازن بین عرضه و تقاضا، واردات بسیار محدود و قطره چکانی خودروهای روز و... دست و پنجه نرم می‌کند.