پشت پرده استقبال سرد از خودروهای هیبریدی و برقی در ایران چیست؟
تحولات صنعت خودروسازی جهانی در سال‌های اخیر نشان می‌دهد که آینده حمل‌ونقل به سمت خودروهای برقی و هیبریدی در حرکت است. بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته با سرمایه‌گذاری گسترده در زیرساخت‌ها و سیاست‌های حمایتی، مسیر گذار از سوخت‌های فسیلی به انرژی‌های پاک را هموار کرده‌اند.
در ایران نیز ورود محدود خودروهای برقی و هیبریدی طی یک یا دو سال اخیر امیدهایی برای کاهش آلودگی هوا و مصرف بنزین ایجاد کرد. با این حال، استقبال سرد خریداران و عدم رونق بازار نشان داد که موانع متعددی بر سر راه توسعه این فناوری در کشور وجود دارد.
ناآگاهی عمومی و باورهای اشتباه
یکی از اصلی‌ترین مشکلات ورود خودروهای هیبریدی و برقی به بازار ایران، ناآگاهی عمومی نسبت به فناوری آن‌هاست. بسیاری از خریداران بالقوه، با تصوراتی غلط مانند "باتری‌ها پس از چند سال کاملاً از کار می‌افتند" یا "این خودروها در سرمای شدید ایران کارایی ندارند" مواجه هستند.
این باورها که اغلب از شایعات یا تجربیات قدیمی ناشی می‌شوند، مقبولیت خودروهای هیبریدی و برقی را کاهش می‌دهند. درحالی‌که فناوری باتری‌های لیتیوم-یون با عمر مفید ۱۰-۱۵ سال و گارانتی‌های طولانی، این نگرانی‌ها را برطرف کرده، اما عدم اطلاع‌رسانی مناسب از سوی واردکنندگان و رسانه‌ها، این تصورات را تقویت کرده است. نتیجه این ناآگاهی، تردید خریداران و کاهش تقاضا است که بازار را راکد نگه می‌دارد.
نبود زیرساخت‌های شارژ
مهم‌ترین عامل عدم استقبال گسترده از خودروهای برقی در ایران، کمبود زیرساخت‌های شارژ است. حتی در کلان‌شهرهایی مانند تهران، تعداد ایستگاه‌های شارژ به‌قدری اندک است که استفاده روزمره از این خودروها عملاً غیرممکن می‌شود. در سفرهای بین‌شهری، این مشکل شدیدتر است و رانندگان برای شارژ خودرو باید برنامه‌ریزی دقیق داشته باشند یا اصلاً قید چنین سفری را بزنند.
نبود شبکه گسترده شارژ سریع، موجب می‌شود خریداران بالقوه از ترس «ماندن در راه» عطای خرید خودروهای برقی را به لقایش ببخشند. این مشکل تا زمانی که دولت و بخش خصوصی سرمایه‌گذاری جدی در زیرساخت‌ها انجام ندهند، همچنان پابرجا خواهد بود.
مشکلات تأمین قطعات
یکی دیگر از موانع بزرگ در مسیر خودروهای هیبریدی و برقی، دشواری تأمین قطعات است. به دلیل تحریم‌ها و محدودیت‌های واردات، بسیاری از قطعات این خودروها به سختی وارد کشور می‌شوند. حتی قطعات مصرفی ساده نیز گاه با قیمت‌های بسیار بالا یا تأخیرهای طولانی به دست مصرف‌کنندگان می‌رسد.
برای نمونه، باتری‌های لیتیومی که قلب خودروهای برقی محسوب می‌شوند، در صورت خرابی یا افت کارایی، به سختی در بازار ایران یافت می‌شوند. هزینه تعویض این باتری‌ها نیز آن‌قدر بالاست که در بسیاری از موارد ارزش اقتصادی تعمیر خودرو را زیر سؤال می‌برد.
کمبود تعمیرکار متخصص
بازار خدمات پس از فروش خودروهای برقی و هیبریدی در ایران تقریباً شکل نگرفته است. تعمیرکاران سنتی که عمدتاً تجربه کار با خودروهای بنزینی را دارند، با فناوری‌های نوین الکترونیکی آشنایی کافی ندارند. به همین دلیل، صاحبان این خودروها در صورت بروز مشکل ناچارند به تعداد محدودی تعمیرگاه تخصصی مراجعه کنند که آن‌ها هم معمولاً هزینه‌های بسیار بالایی دریافت می‌کنند.
این کمبود نیروی متخصص موجب شده بسیاری از مالکان، حتی در صورت بروز یک مشکل ساده، نگرانی‌های جدی درباره آینده خودرو داشته باشند. این نگرانی به‌طور طبیعی باعث کاهش تمایل به خرید خودروهای برقی و هیبریدی می‌شود.
هزینه‌های پنهان و کمبود حمایت دولتی
در ظاهر، خودروهای هیبریدی و برقی به دلیل مصرف سوخت کمتر یا عدم نیاز به بنزین می‌توانند به کاهش هزینه‌های خانوار کمک کنند؛ اما در ایران این صرفه‌جویی عملاً محقق نمی‌شود. قیمت اولیه این خودروها به دلیل محدودیت واردات و تعرفه‌های بالا بسیار بیشتر از خودروهای بنزینی است. از طرف دیگر، نبود مشوق‌های دولتی مانند معافیت‌های مالیاتی، یارانه خرید یا بیمه‌های حمایتی، جذابیت اقتصادی این خودروها را کاهش داده است.
در بسیاری از کشورها، دولت‌ها برای تشویق مردم به خرید خودروهای پاک، بسته‌های حمایتی گسترده‌ای در نظر گرفته‌اند؛ اما در کشور ما چنین سیاست‌هایی یا بسیار محدود است یا اصلاً اجرا نشده است. با اینکه کاهش تعرفه واردات خودروهای برقی گام مثبتی در این زمینه به شمار می‌رود اما بی‌شک نیازمند حمایت‌های جدی‌تر برای داغ‌تر شدن بازار چنین محصولاتی هستیم.
مشکلات زیست‌محیطی نادیده گرفته‌شده
یکی از اصلی‌ترین اهداف ورود خودروهای برقی و هیبریدی به ایران، کاهش آلودگی هوا در شهرهای بزرگ بوده است؛ اما وقتی استقبال عمومی اندک باشد، این هدف نیز محقق نمی‌شود. علاوه بر این، به دلیل نبود زیرساخت مناسب برای بازیافت باتری‌های لیتیومی، نگرانی‌هایی درباره تبعات زیست‌محیطی آتی نیز وجود دارد. اگر از هم‌اکنون برنامه‌ریزی درستی برای مدیریت این پسماندها صورت نگیرد، در سال‌های آینده با بحران‌های زیست‌محیطی جدیدی مواجه خواهیم شد.
آینده مبهم بازار
بازار خودروهای برقی و هیبریدی در ایران همچنان در نقطه آغازین خود قرار دارد. اگرچه در کوتاه‌مدت استقبال چندانی از این خودروها مشاهده نمی‌شود، اما در بلندمدت نمی‌توان از روند جهانی صنعت خودرو جدا ماند. کشور ناچار است به سمت انرژی‌های پاک حرکت کند؛ با این حال، اگر موانع فعلی برطرف نشوند، ورود این خودروها به بازار ایران همچنان با چالش‌های جدی روبه‌رو خواهد بود.
راهکارهای پیشنهادی
برای توسعه واقعی خودروهای برقی و هیبریدی در ایران، مجموعه‌ای از اقدامات ضروری به نظر می‌رسد:
- گسترش زیرساخت‌های شارژ در شهرها و جاده‌های بین‌شهری با همکاری دولت و بخش خصوصی
- آموزش و تربیت نیروی متخصص در حوزه تعمیر و نگهداری خودروهای برقی و هیبریدی
- اصلاح تعرفه‌های واردات و کاهش هزینه‌های اولیه خرید با ارائه تسهیلات و وام‌های کم‌بهره
- اطلاع‌رسانی گسترده و فرهنگ‌سازی برای رفع باورهای نادرست و آشنا کردن مردم با مزایا و محدودیت‌های این خودروها
- برنامه‌ریزی برای مدیریت پسماندهای باتری و بازیافت به منظور جلوگیری از بحران‌های زیست‌محیطی آینده
پایان سخن
خودروهای برقی و هیبریدی می‌توانند راه‌حلی پایدار برای کاهش آلودگی و مصرف سوخت در ایران باشند، اما تا زمانی که مشکلات پشت پرده آن‌ها برطرف نشود، نمی‌توان انتظار استقبال گسترده از سوی مردم داشت. نبود زیرساخت‌های شارژ، کمبود قطعات، هزینه‌های پنهان، نبود تعمیرکار متخصص و فقدان حمایت‌های دولتی، مهم‌ترین موانع در این مسیر هستند.
اگر سیاست‌گذاران واقعاً به دنبال تحول در صنعت خودروسازی و بهبود کیفیت زندگی شهروندان هستند، باید نگاه جدی‌تری به این حوزه داشته باشند؛ در غیر این صورت، خودروهای برقی و هیبریدی در ایران همچنان کالایی لوکس و کم طرفدار باقی خواهند ماند.