نگاهی به موشک های کروز: مشخصات فنی، برد و هر آنچه باید دانست

موشک ها و هواپیماهای سرنشین دار معمولاً شبیه یکدیگر به نظر می‌رسند چراکه هر دو جزو ماشین‌های پرنده‌ای هستند که با حداکثر کارایی و آیرودینامیک طراحی می‌شوند. در ناوگان هوایی ارتش آمریکا، لاکهید F-104 استارفایتر به دلیل طراحی کم‌عرض و شبیه موشک خود با نام مستعار موشک متحرک و مردی در داخل آن شناخته می‌شود. با این تفاسیر شاید فکر کنید موشک های کروز از همان پیشرانه‌های هواپیماها استفاده می‌کنند. این موضوع تا حدود زیادی صحیح است چراکه پیشرانه‌های جت موشک های کروز در بسیاری از هواپیماهای نظامی نیز بکار رفته‌اند هرچند باید این نکته را به یاد داشت که هریک از آن‌ها برای اهداف متفاوتی طراحی شده‌اند و به روش متفاوتی هم پرواز می‌کنند. البته که از نظر ابعاد و وزن نیز تفاوت‌های فاحشی بین موشک های کروز و هواپیماها وجود دارد. در این مقاله پیشرانه برخی از موشک های کروز و همچنین مشخصات و برد آن‌ها را بررسی خواهیم کرد.

همچنین بخوانید: مقایسه موتورهای رم جت و اسکرم جت؛ مشخصات، تفاوت‌ها و هر آنچه باید دانست

انواع مختلفی از پیشرانه جت وجود دارد و اولین موشک کروز دنیا از یک پیشرانه جت خلاقانه در دوران خود استفاده کرده بود. این موشک که V-1 نام داشت توسط ژرمن‌ها تولید شد و به پیشرانه پالس جت مجهز بود. البته نام اصلی موشک V-1 فیسلر Fi-103 است. این موشک اولین بار علیه لندن و در سال 1944 بکار گرفته شد و پیشرانه آن نیروی پیشران 2936 نیوتونی تولید می‌کرد تا حداکثر بردش به حدود 241 کیلومتر برسد. همین برد محدود به شدت روی عملکرد موشک تأثیر می‌گذاشت زیرا توانایی رسیدن به اهداف خود را نداشت هرچند تحقیقات بعدی روی بهبود برد آن متمرکز شد. نهایتاً این موشک می‌توانست به برد 402 کیلومتری برسد هرچند بازهم کاربردی نبود چراکه فاصله برلین تا لندن حدود 930 کیلومتر است و امکان هدف قرار دادن پایتخت انگلستان از برلین میسر نبود. البته ژرمن‌ها موشک V-1 را از فرانسه پرتاب می‌کردند تا اهداف خود را تخریب نمایند. اولین موشک کروز دنیا می‌توانست با حداکثر سرعت 668 کیلومتر در ساعت پرواز کند و امکان پرتاب آن از بمب‌افکن‌های هینکل 111 وجود داشت. این امر باعث شده بود V-1 شهرهای دیگر همچون آنتورپ بلژیک نیز را مورد هدف قرار دهد. پس از V-1 بود که یک موشک مهم دیگر با نام V-2 که از نوع موشک های بالستیک بود توسط ژرمن‌ها تولید شد.

طولی نکشید موشک هایی معرفی شدند که عملکردی بسیار بهتر از اولین موشک های کروز آلمانی داشتند. در دهه بعدی پس از جنگ جهانی دوم و در سال 1959 ارتش آمریکا موشک اطلس را رونمایی کرد که همچنان رکورد جهانی گینس برای بیشترین برد را در اختیار دارد. این موشک می‌تواند به برد قابل‌توجه 16668 کیلومتر دست یابد. البته باید دانست موشک اطلس از نوع کروز نبوده بلکه از نوع موشک بالستیک قاره‌پیما محسوب می‌شود. باید دانست موشک های کروز در داخل جو زمین حرکت می‌کنند و ارتفاع کمی از سطح زمین دارند درحالی‌که موشک های بالستیک قاره‌پیما در فضا حرکت کرده و پس از نزدیک شدن به هدف مدنظر شروع به کاهش ارتفاع کرده و با هدف نهایی خود برخورد می‌کنند.

نکته دیگر اینکه موشک های بالستیک قاره‌پیما از پیشرانه راکت استفاده می‌کنند درحالی‌که موشک های کروز به پیشرانه جت مجهز هستند. استفاده از مسیرهای نزدیک به زمین و استفاده از ژیروسکوپ و تکنولوژی جی‌پی‌اس باعث شده تشخیص و رهگیری موشک های کروز تا حدی دشوار باشد هرچند همین موضوع روی برد آن‌ها تأثیر دارد و موشک های کروز اغلب برد عملیاتی پایین‌تری نسبت به انواع بالستیک خواهند داشت. بنا به همان دلایلی که ذکر شد، قابلیت تخریب موشک های کروز نیز کمتر خواهد بود. در ادامه به برخی از ترسناک‌ترین و مشهورترین موشک های کروز و برد آن‌ها خواهیم پرداخت.

یکی از مشهورترین موشک های کروز دنیا استورم شادو نام دارد که سال 1997 معرفی شد و اولین بار نیروی هوایی بریتانیا در سال 2004 آن را خریداری کرد. این موشک محصول مشترک بریتانیا و فرانسه بوده و ایتالیا نیز برخی قطعات آن را تأمین کرده است. استورم شادو از پیشرانه میکرو توربو TRI-60-30 استفاده می‌کند و می‌تواند به حداکثر سرعت حدود 965 کیلومتر در ساعت دست یابد. برد این موشک بسته به نسخه سفارش داده شده فرق می‌کند به گونه‌ای که نسخه AP فقط 140 کیلومتر برد دارد درحالی‌که برد یکی دیگر از نسخه‌های آن به 550 کیلومتر می‌رسد. نسخه‌ای از استورم شادو در اختیار نیروی دریایی قرار دارد که می‌تواند تا مسافت 1400 کیلومتر را طی کند. این موشک را می‌توان از زیردریایی‌ها یا ناوهای جنگی شلیک کرد. موشک موردبحث طول 5 متری دارد و یکی از سلاح‌های جنگنده رافال، تایفون، میراژ 2000 و تورنادو محسوب می‌شود.

موشک کروز تاماهاوک آمریکا یکی دیگر از انواع مشهور و قدیمی مورد استفاده در دنیاست. این موشک از سال 1983 تاکنون در نسخه‌های مختلفی تولید می‌شود و در عملیات طوفان صحرا بکار رفته است. در طول چند دهه اخیر، موشک تاماهاوک به خاطر برنامه‌های بهبود مداوم بسیار مرگبارتر شده و از تکنولوژی پیشرفته‌ای سود برده است. جدیدترین نسخه از تاماهاوک در سال 2020 تولید شده است. خانواده موشک تاماهاوک به حدی کاربردی بوده که ارتش آمریکا می‌خواهد از آن تا سال 2040 و سال‌های بعدی نیز استفاده کند. موتور راکت ARC MK 135 و توربوفن F415 ویلیامز در تاماهاوک بکار رفته است. این موشک در دسته موشک های کروز برد بلند قرار می‌گیرد و برد آن به حدود 2414 کیلومتر می‌رسد. حداکثر سرعت موشک تاماهاوک نیز حدود 885 کیلومتر در ساعت اعلام شده است.

موشک 3M-54 کالیبر روسیه یکی دیگر از انواع کروز مرگبار در دنیاست که طول 8.8 متری دارد و تولید آن از سال 2004 آغاز شده است. از جمله مدل‌های متنوع موشک کالیبر می‌توان به نسخه 3M54-E اشاره کرد که به عنوان موشک ضد کشتی طراحی شده است. برد این موشک بین 220 تا 330 کیلومتر بوده و از سیستم جالبی برای حرکت آن استفاده می‌شود. یک پیشرانه توربوجت در خانواده موشک کالیبر بکار رفته که اگرچه طراحی استانداردی دارد اما برای افزایش اثرگذاری موشک، از یک بوستر ثانویه استفاده شده تا سرعت آن به فراتر از سرعت صوت برسد. در نوامبر 2024 گزارش شد که توانایی‌های موشک کالیبر مشابه موشک تاماهاوک آمریکاست. تحقیقات بریتانیا نشان داده که خطر موشک کالیبر را نباید دست‌کم گرفت هرچند سابقه کارایی موشک تاماهاوک احساس‌برانگیزتر است.