بمب افکن B-52: تاریخچه، قدرت و ماموریت ها

«بمب‌افکن B-52 استراتوفورترِس» یکی از مهم‌ترین هواپیماهای ساب‌سونیک ناوگان جنگی ارتش ایالات‌متحده به شمار می‌رود که چندین دهه از آغازبه‌کار آن گذشته است. این بمب‌افکن سنگین با برد طولانی، توان حمل انواع تسلیحات متعارف و هسته‌ای و قابلیت بقا در محیط‌های پرخطر، نقش مهمی در پشتیبانی از بازدارندگی هسته‌ای، حمایت از عملیات هوایی و حضور آمریکا در مناطق مختلف دارد. حضور مستمر B‑52 در جنگ ویتنام، خلیج فارس، عراق، افغانستان و... نشان‌دهنده اهمیت استراتژیک این هواپیما است.

مقالات مرتبط:

• بمب‌افکن B-2 اسپیریت: همه‌چیز درباره شبح رادارگریز آمریکا در سال 2025
• کدام کشورها بزرگ‌ترین ناوگان نیروی هوایی جهان را دارند؟
• برترین بمب‌افکن‌های استراتژیک در حال خدمت؛ از B52 و B2 تا توپولف 160
• سریع ترین جنگنده های نظامی جهان کدام‌اند؟

ایالات‌متحده در سال 1945 و برای مقابله با تهدید اتحاد جماهیر شوروی، نیاز دید تا یک هواپیمای مستقل تولید کند که بتواند بی‌نیاز از پایگاه‌های هوایی کشورهای گوناگون، عملیات‌های استراتژیک این کشور را انجام دهد. به‌این‌ترتیب، بمب‌افکن B-52 استراتوفورترس را به شرکت هواپیماسازی بوئینگ سفارش داد. بعدها این هواپیمای بمب‌افکن به ستون فقرات نیروی بازدارندگی هسته‌ای ایالات‌متحده در جنگ سرد تبدیل شد و در عملیات‌های مختلفی ازجمله ویتنام، جنگ خلیج‌فارس، افغانستان، حمله به عراق و... مورد استفاده قرار گرفت.

جدیدترین نسخه بمب‌افکن B-52 که با نام B-52J شناخته می‌شود، به‌جای موتورهای قدیمی «TF-33» خود از 8 عدد پیشرانه «F130» توربوفن شرکت رولزرویس، نمونه نظامی‌شده موتور تجاری «BR-725»، استفاده می‌کند. هر موتور بمب‌افکن B-52 حدود 75.6 هزار نیوتن نیروی رانشی دارد. بمب‌افکن B-52J در سال 2024 برای آخرین‌بار موردبازبینی قرار گرفت تا با 30 درصد کاهش مصرف سوخت، انتشار کمتر بخار نفت خام و هزینه تعمیرات کمتر، از سال 2026 در خدمت نیروی هوایی آمریکا باشد.

بمب‌افکن B-52 با هر بار سوخت‌گیری مسافتی 14 هزار کیلومتری را می‌پیماید و 2 خلبان و 2 افسر ناوبری خود را به تمام نقاط جهان می‌رساند. این هواپیمای بزرگ‌پیکر برای رهیابی و نشانه‌گیری اهداف نظامی خود از رادارهای «AESA AN/APG-79» و سیستم یکپارچه انتقال داده ناوگان هوایی آمریکا، لینک-16، استفاده می‌کند.

بمب‌افکن B-52 توان حمل حدود 31.7 تن تسلیحات بمبی را دارد. ازجمله بمب‌هایی که در این هواپیما استفاده می‌شوند می‌توان به بمب‌های موشکی نقطه‌زن «JDAM»، موشک‌های کروز فراصوت «AGM-86» و «JASSM» و «HACM» و تسلیحات هسته‌ای گرانیتی و موشک‌های هسته‌ای گوناگون اشاره کرد.

امروزه کشورهای مطرحی چون چین و روسیه هم در تلاش هستند تا با توسعه بیشتر بمب‌افکن‌های «TU-95» و «شیان H-6»، بمب‌افکن B-52 را به چالش بکشند اما به‌ترتیب فاقد قابلیت حمل بمب هسته‌ای و پیمایش مسافت‌های بلند هستند. به‌این‌ترتیب بمب‌افکن B-52 نقش یک برگ برنده را برای ایالات‌متحده بازی می‌کند.

درجهان مدرن امروزی، فناوری روزبه‌روز پیشرفت و می‌کند؛ پس تسلیحات هسته‌ای مانند پدافندها هم پیشرفت می‌کنند. ایالات‌متحده برای مقابله با پدافندهای رقبایش، بمب‌افکن B-52 را چندین بار ارتقا داد و حال با به‌روزرسانی اخیر خود، آن را به رادارهای AESA (برای شناسایی دشمن و هدایت تسلیحات دقیق)، سامانه جنگ الکترونیک و دفاعی مانند «CONECT» و لینک-16 و سیستم انجام ماموریت از راه دور موسوم‌به «LOAC» مجهز کرده است.

البته بمب‌افکن B-52 بی‌نقص هم نیست. مصرف سوخت بالا، مانورپذیری نه‌چندان بالا در مقایسه با جنگنده‌ها، بدنه بزرگ و سرعت کمتر از سرعت صوت (ساب‌سونیک)، آن را به هدفی مشخص تبدیل می‌کند. به‌همین‌دلیل است که بمب‌افکن B-52 به‌همراه جنگنده‌های محافظ سفر می‌کند.

مهم‌ترین نقش بمب‌افکن B-52 استراتوفورترس در زمان جنگ سرد ایفا شد؛ جایی که حضور و نقش‌آفرینی این هواپیمای کشنده باعث بالاگرفتن قدرتنمایی غرب شد. B-52 بعدها به‌ ابزاری استراتژیک و بازدارنده تبدیل شد. آمریکا با تکیه‌بر این هواپیما، توان هسته‌ای خود برای بمب‌باران هسته‌ای را به رخ دیگر کشورها کشید و از آن در عملیات‌های گوناگون استفاده کرد.

ایالات‌متحده از بمب‌افکن B-52 در پایگاه نظامی «جزیره گوام»، انگلستان و استرالیا نگهداری می‌کند و برنامه دارد که از نسخه به‌روز B-52J به‌عنوان مکمل «بمب‌افکن رادارگریز B-21 ریدر» تا 2050 استفاده کند.

«جان تیرپک»، مدیر تحریریه «Air Force Magazine»، بمب‌افکن B-52 را یک هواپیمای بیش‎‌طراحی‌شده می‌داند که آن را برای دهه‌های طولانی قابل‌‎استفاده کرده است:

رنج بسیار بالا و توانایی حضور در انواع عملیات‌ها را دارد. طراحی خیلی حساب‌شده و تطبیق‌پذیری دارد... .

معاون ارشد برنامه‌های راهبردی «رولزرویس‌دیفنس»، «کریگ مک‌وی»، در مصاحبه‌ای با مجموعه «Breaking Defence» به پایداری و دوام بی‌سابقه سیستم پیشران بمب‌افکن B-52 اشاره می‌کند:

خانواده موتورهای F130 هم‌اکنون در ناوگان هوایی ارتش (آمریکا) فعالیت دارند. وقتی که این موتور به آسمان برسد، تا پایان عمر B-52 دیگر نیاز به تعویض ندارد.

«مایک سلتمن»، مهندس آیرودینامیک شرکت هواپیماسازی بوئینگ، در یک ویدئوی آزمایش تونل باد بمب‌افکن B-52 درباره طراحی دقیق بدنه آن گفت:

موتورهای جدید بزرگ‌تر هستند پس به پوشش‌های بزرگ‌تری هم نیاز دارند... این مسئله جنبه‌های جالبی را درمورد قابلیت‌های کنترلی (B-52) ایجاد می‌کند؛ به همین دلیل آزمایش‌های تونل باد را انجام می‌دهیم تا مطمئن شویم همه این موارد را پوشش داده‌ایم.

بمب‌افکن B‑52 قادر است با سرعتی نزدیک به هزار کیلومتر بر ساعت حرکت کند. برد عملیاتی آن بدون سوخت‌گیری در هوا‌ هم 14 هزار کیلومتر تخمین زده‌ شده که امکان انجام ماموریت‌هایی در خاورمیانه یا منطقه آسیا را بدون نیاز به فرود مجدد فراهم می‌کند.

بمب‌افکن B‑52 دارای پنج‌ خدمه است که شامل فرمانده هواپیما، خلبان، ناوبر رادار، ناوبر و افسر جنگ الکترونیک می‌شود. این ترکیب امکان رصد، هدایت و اخلال در سیستم‌های دفاعی اهداف را فراهم می‌آورد.

در حال حاضر، حدود ۷۶ تا ۸۵ فروند B‑52H در خدمت نیروی هوایی ارتش آمریکا هستند که همچنان امکان حضور در ماموریت‌ها را دارند. برنامه ارتش یادشده بر آن است که نسل جدید B-52J را تا سال 2050 در آسمان نگه دارد.

B‑52 به دلیل طراحی بسیار سازگار، مقاوم و ساده‌تر خود قابلیت پذیرش به‌روزرسانی‌های فراوان راداری، موتوری و جنگ الکترونیک را دارد؛ ناگفته نماند که هزینه عملیاتی این بمب‎‌‎افکن بزرگ از هواپیماهای پیشرفته‌تر مانند B‑2 یا B‑1 کمتر است.