هواپیمای رهگیر چیست و چه تفاوتی با جنگنده دارد؟

هواپیماهای جنگی مدرن امروزی با هدف چندمنظوره بودن طراحی شده‌اند. داشتن یک هواپیما که بتواند نقش‌های متعددی را ایفا کند، از نظر اقتصادی مقرون‌به‌صرفه‌تر و کارآمدتر است، اما همیشه این‌گونه نبوده است. هواپیمای رهگیر یک جت نظامی قدیمی است که صرفاً برای رهگیری و نابودی هواپیماهای دشمن ورودی، به‌ویژه بمب‌افکن‌ها و هواپیماهای شناسایی، ساخته شده است.

جنگنده‌های استاندارد به‌طورکلی برای سرعت، چابکی و تعادل طراحی شده‌اند تا انعطاف‌پذیری مأموریتی را فراهم کنند؛ در مقابل، رهگیرها بر سرعت، نرخ صعود و مجهز شدن به موشک‌های برد بلند برای از بین بردن اهداف پیش از هرگونه تماس متمرکز هستند.

رهگیرها برای اولین بار در جنگ جهانی اول برای سرنگونی زپلین‌ها و بمب‌افکن‌ها به کار گرفته شدند. با معرفی رادار در دهه‌های ۱۹۳۰ و ۱۹۴۰، این رهگیرها با افزایش قابلیت تشخیص زودهنگام کشنده‌تر شدند و زمان بیشتری برای صعود و درگیری با اهداف دشمن به دست آوردند.

میگ-۲۵، اف-۱۰۶ دلتا دارت و لایتنینگ الکتریک از نمونه‌های کلاسیک هستند که برای مقابله با تهدیدات بمب‌افکن‌ها در جنگ سرد طراحی شده‌اند. جنگنده‌های مدرن مانند میگ-۳۱ و اف-۲۲ رپتور رهگیرهای اختصاصی نیستند، اما در صورت نیاز این نقش را ایفا می‌کنند.

در دوران جنگ سرد، رهگیرها به‌عنوان بازدارنده‌ای در برابر بمب‌افکن‌های مجهز به سلاح هسته‌ای عمل می‌کردند و برای سرعت بالا و ارتفاعات زیاد ساخته شده بودند، به‌طوری‌که مدل‌هایی مانند میگ-۲۵ قادر به رسیدن به سرعت ماخ ۲.۸ یا ۳,۴۵۶ کیلومتر بر ساعت بودند.

علاوه بر سرعت فوق‌العاده، تمرکز کمتر بر مانورپذیری و نرخ صعود شدید، بزرگ‌ترین تفاوت رهگیرها با دیگر جنگنده‌ها بار محدود تسلیحات آن‌هاست. هدف رهگیر ضربه سریع و در کوتاه‌ترین زمان ممکن است. برای تحقق این هدف، این هواپیماها با موشک‌های فراتر از دید بصری (BVR) بهینه‌شده برای نابودی در برد طولانی مجهز هستند، نه تسلیحات مبارزه نزدیک مانند موشک‌های هدایت‌شونده مادون‌قرمز AIM-9 سایدوایندر که در نبردهای هوایی استفاده می‌شوند.

جنگنده‌های استاندارد برتری هوایی از نظر مهندسی و تسلیحات برای مقابله با نبردهای هوایی مجهزترند و تعادلی بین سرعت، چابکی، ظرفیت بار و استقامت ایجاد می‌کنند تا تسلط بر آسمان را حفظ کنند. این جنگنده‌ها اغلب به‌صورت گروهی در گشت‌های جنگی هوایی عمل می‌کنند و برای حفاظت از یک منطقه با درگیری با یک یا چند هواپیمای دشمن در منطقه پرواز ممنوع طراحی شده‌اند. نمونه‌هایی از این جنگنده‌ها شامل اف-۱۵ ایگل و سوخو-۲۷ فلانکر هستند.

پس از جنگ سرد، رهگیرهای اختصاصی عملاً جای خود را به هواپیماهای چندمنظوره که می‌توانستند این نقش را نیز ایفا کنند، دادند. ایالات‌متحده در دهه ۱۹۸۰ آخرین رهگیر اختصاصی خود، کانویر اف-۱۰۶ دلتا دارت را بازنشسته کرد. اروپا مدل F-3 پناویا تورنادو ADV، رهگیر اختصاصی خود را در اوایل سال ۲۰۱۱ بازنشسته کرد و چین عمدتاً شنیانگ J-8 خود را در سال ۲۰۲۲ از رده خارج کرد.

روسیه تنها کشوری است که همچنان یک رهگیر اختصاصی در ناوگان خود دارد: میگ-۳۱ فاکس‌هاوند. با وجود خدمت از اوایل دهه ۱۹۸۰، روسیه قصد دارد این جت را تا سال ۲۰۳۰ با ارتقاء سیستم‌های راداری، افزودن موشک‌هایی مشابه R-77 و قابلیت‌های مافوق صوت کینژال حفظ کند.

توسعه یک رهگیر نسل بعدی در روسیه با نام PAK-DP یا میگ-۴۱ در جریان است که در نهایت جایگزین میگ-۳۱ خواهد شد. بنا به دلایل مختلف، تعیین دقیق تعداد رهگیرهای اختصاصی روسیه دشوار است، اما گفته می‌شود بین ۸۵ تا ۱۳۱ فروند هواپیما باشد. این کشور به وضوح علاقه دارد هواپیمای رهگیر خود را برخلاف رقبا حفظ کند.