احتکار خودرو، شایعه‌سازی برای سامانه یکپارچه و شاید افزایش قیمت!
گزارش‌های میدانی، از انباشت خودروهای ایرانی در انبارهای نقاط مختلف کشور خبر می‌دهند. این شرایط می‌تواند پیش‌زمینه‌ای برای افزایش قیمت در آینده نزدیک باشد.
در گذشته نیز بارها شاهد دپوی خودروهای ساخت سایپا و ایران خودرو بوده‌ایم. این موارد، معمولا با پاسخ‌های تکراری مدیران شرکت‌های خودروساز، مبنی بر کمبود قطعه مواجه شده است. پس بعید نیست که این بار هم، بهانه‌های مشابه در اختیار رسانه‌ها قرار گیرد؛ اما داستان‌های تکراری می‌توانند به نتایج تکراری ختم شوند و افزایش قیمت را زمینه‌سازی کنند.
بیشتر بخوانید:
شکی نیست که عرضه‌های کمتر از نیاز بازار، قیمت نهایی را برای مصرف کننده بالا می‌برد. هم‌اکنون، غالب خودروهای تولید سایپا و ایران خودرو، 40 تا 50 درصد گران‌تر از قیمت کارخانه، مشتری دارند. به لطف ممنوعیت واردات و بازار انحصاری ایران که در بست به خودروسازان وطنی هدیه داده شده است؛ سایپا و ایران خودرو تنها تولیدکنندگان مدل‌های عامه پسند با قیمت کمتر از 700 میلیون تومان هستند.
جالب‌تر اینکه برای خودروهای چینی که عمدتا بالای یک میلیارد تومان قیمت دارند؛ مشتری چندانی دیده نمی‌شود. بسیاری از کراس‌اورهای مهم بازار ایران، شامل تیگو 8، لاماری ایما، انواع فونیکس (چری مونتاژ مدیران خودرو) و دیگر مدل‌های مشابه، کاهش قیمت چشمگیر نسبت به 6 ماه قبل دارند. در بعضی موارد، حتی ارزش بازار آزاد از قیمت کارخانه‌ای کمتر است.
مهم‌ترین دلیل شرایط فوق، ثبات ارزش دلار و قیمت نسبتا بالای خودروهای چینی مونتاژ ایران است. عامه مردم با میانگین درآمد فعلی، توان مالی لازم برای خرید محصول با قیمت بیش از یک میلیارد تومان را ندارند. اواخر سال 1401، زمانی‌که افزایش قیمت دلار به مرور اتفاق می‌افتاد، دید سرمایه‌ای به مدل‌های چینی بیشتر شد. در نتیجه، دلالان برای این خودروها صف کشیدند و حباب قیمتی شکل گرفت.
حالا اما برای سایپا و ایران خودرو، شرایط متفاوت است. طی ماه‌های اخیر، قیمت دلار تغییر چندانی نداشته اما تورم به وضوح در اقتصاد ایران دیده می‌شود. گران شدن قطعات، مزد کارکنان و محدودیت‌های ناشی از کمبود انرژی برق در تابستان، هزینه‌های جاری خودروسازان را بالا برده است.
از سویی دیگر، مدیریت عالی در شرکت‌های خودروساز ایرانی دیده نمی‌شود. تعداد پرسنل قابل مقایسه با استانداردهای کارخانه‌ای دنیا نیست و همچنین عدم استفاده از تجهیزات مدرن، شامل سیستم‌های رباتیک برای مونتاژ خودرو، تولید محصولات ایران خودرو و سایپا را پرهزینه کرده است.
دیگر معضل مهمی که در خودروسازی ایران دیده می‌شود؛ پافشاری بر تولید مدل‌های قدیمی با پلتفرم‌های ناکارآمد است. روند مونتاژ و عرضه‌ی خودروهای مدرن دنیا به گونه‌ای شکل گرفته که هزینه‌های جانبی را کاهش می‌دهد. ارتباط بین‌المللی باعث می‌شود قطعات ساخت کشورهای مختلف با کمترین هزینه برای ساخت خودرو فراهم شوند؛ درحالی‌که تولیدکنندگان ایرانی ضمن عدم توانایی در تامین نیازهای خود، برای خرید قطعات یا مواد خارجی با مشکلات مختلف، مثل تحریم یا کمبود ارز مواجه هستند.
راه‌های تازه برای افزایش قیمت خودرو
شورای رقابت در اردیبهشت‌ماه امسال، افزایش قیمت محصولات سایپا و ایران خودرو را تصویب کرد اما این میزان، درصد قابل توجهی نبود. احتمالا به همین دلیل، خودروسازان وطنی تصمیم به حذف و اضافه امکانات در محصولات متنوع گرفتند.
تصور کنید برای نصب نمایشگر لمسی، بیش از 10 میلیون تومان از خریدار یک خودرو گرفته شود؛ درحالی‌که قیمت این مدل مانیتور برای مشتری بازار آزاد، حدود 2 تا 4 میلیون تومان است؛ یا تغییری کوچک در مدل گیربکس، 50 تا 100 میلیون تومان به قیمت کارخانه‌ای خودرو اضافه می‌کند. نصب سقف شیشه‌ای، کروز کنترل و پوشش چرم مصنوعی برای صندلی‌ها، امکاناتی هستند که شدیدا هزینه‌های خریدار ایرانی را افزایش می‌دهند. جالب‌تر اینکه، در بعضی برنامه‌های پیش‌فروش، امکان سفارش خودرو بدون آپشن‌های اضافی، وجود ندارد.
دیگر ترفند ناخوشایند خودروسازان وطنی، حذف امکانات و ادامه تولید با قیمت قبلی است. مثلا وقتی داشبورد یک محصول جدید با نمونه قدیمی جای‌گزین شود؛ قطعا هزینه تولید کاهش خواهد یافت اما در نهایت، مصرف کننده حق انتخاب چندانی ندارد. اختلاف قیمت کارخانه و بازار به گونه‌ای است که هر فرد متقاضی، مجبور است از فرصت پیش آمده برای خرید استفاده می‌کند.
شایعه سازی برای توقف فروش در سامانه یکپارچه
طی روزهای پنجشنبه و جمعه اخیر که طبیعتا بسیاری از ادارات دولتی و نهادهای مسئول کشور تعطیل هستند، شایعات متناقض برای فروش خودرو خارج از سامانه یکپارچه منتشر شد.
شورای رقابت هر گونه افزایش قیمت خودرو را تکذیب کرده و طبیعتا، سامانه یکپارچه را تنها محل پیش‌‌خرید دانسته است. امروز آلبرت بغزیان، دبیر هیأت تجدیدنظر شورای رقابت، امروز اعلام کرد که خودروسازان هیچ مجوزی برای افزایش قیمت ندارند و شایعات مطرح شده که احتمال تغییر روند فعلی طی هفته‌های آینده را پیش‌بینی کرده‌‌اند، کذب هستند.
شکی نیست که بازار انحصاری خودرو در ایران، شرایط مناسب برای آزادسازی قیمت‌ها را ندارد. حالا بیشتر از گذشته، سایپا و ایران خودرو، بی‌رقیب مانده‌اند و چنانچه اجازه فروش خارج از سامانه یکپارچه داشته باشند؛ قیمت‌های جدید اعمال خواهند کرد.
از سویی دیگر، ظاهرا شورای رقابت نمی‌تواند شرکت‌های خودروساز را مجبور به افزایش تولید یا جلوگیری از دپوی محصولات کند. اگر شایعات مربوط به این موضوع درست باشند؛ لازم است وزارت صنعت، قوه قضائیه یا هر نهاد دلسوز دیگر، شرکت‌هایی که سال‌ها از حمایت‌های دولتی بهره‌مند بوده‌اند را به سمت مشتری‌مداری هدایت کند.