خودروهای چینی در ازای منابع معدنی ایران!

در سال‌های اخیر و هم‌زمان با تشدید تحریم‌های آمریکا و اروپا علیه ایران، نوعی از تجارت سنتی که زمانی در دوران جنگ سرد رایج بود، دوباره جان گرفته است: مبادله کالایی (Barter Trade). یکی از نمونه‌های برجسته این روند، مبادله خودروهای چینی با فلزات ایرانی است؛ الگویی که نشان می‌دهد چگونه فشارهای مالی بین‌المللی باعث شکل‌گیری مسیرهای تجاری جایگزین شده است.

به تازگی رسانه‌های خارجی، از جمله بلومبرگ و وال‌استریت ژورنال و چاینامنا گزارش‌هایی از فعالیت خودروسازان چینی در ایران داده‌اند که می‌تواند برای شرکت‌های خودروساز چین و هم‌چنین صنعت خودروی ایران، گران تمام شود. این منابع گفته‌اند: هر چند ماه یک‌بار، قطعات خودرو در کارخانه‌ای در کنار رود یانگ‌تسه در چین تولید و سپس به کارخانه‌ای دیگر منتقل می‌شوند تا به‌صورت نیمه‌مونتاژ (Semi Knocked Down) آماده ارسال به ایران شوند. اما این خودروها به‌جای پرداخت پول نقد، با کانتینرهای حاوی مس و روی ایران مبادله می‌شوند. این فلزات خوراک صنایع فلز چین هستند.

وب‌سایت خبری چاینا منا به نقل از وال‌استریت ژورنال گفته است: سیستم مبادله نفت ایران با زیرساخت‌های چین از طریق دو نهاد اصلی اداره می‌شود: شرکت بیمه بزرگ دولتی چین Sinosure و یک سازوکار مالی مستقر در چین به نام Chuxin. طبق ارزیابی مقامات غربی که از طریق اسناد مالی، ارزیابی‌های اطلاعاتی و مجاری دیپلماتیک به دست آمده، در این سازوکار، یک شرکت ایرانی فروش نفت را به خریدار چینی وابسته به شرکت دولتی Zhuhai Zhenrong (که در فهرست تحریم‌های آمریکا قرار دارد) ثبت می‌کند.

به گزارش بلومبرگ؛ در مرکز تجارت بین خودروسازان چینی و معادن ایرانی، مجموعه‌ای از شرکت‌های استان آن‌هویی چین قرار دارند؛ از جمله شرکت خودروسازی چری (Chery) و شرکت تونگلینگ (Tongling) که از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان فلزات در چین است. چری قطعات و فناوری خودرو را به یک شرکت ثالث در همان استان می‌فروشد. این شرکت خودروها را نیمه‌مونتاژ کرده و به ایران می‌فرستد. در مقابل، فلزات ایرانی به چین ارسال و توسط تونگلینگ میان صنایع مختلف توزیع می‌شود.

برخلاف شرکت‌های غربی، شرکت‌های چینی می‌توانند با ایران معامله کنند، زیرا تحریم‌ها عمدتاً شامل افراد و شرکت‌های آمریکایی یا تراکنش‌هایی با ارزهای غربی است. مبادله با واحد پولی یوان یا ریال تحت قوانین چین مجاز است.

چری که در سال ۱۹۹۷ تأسیس شد، یکی از موفق‌ترین خودروسازان چینی در عرصه صادرات است. این شرکت با تمرکز بر تولید خودروهای ارزان‌قیمت (حدود ۷۰۰۰ دلار)، بازارهایی از ایران و کوبا تا روسیه را هدف قرار داد. تا سال ۲۰۱۶، بیش از نیمی از فروش خارجی چری مربوط به ایران بود. در سال ۲۰۲۴، ۴۰٪ از فروش این شرکت در خارج از چین انجام شد و درآمد سالانه آن به ۲۷۰ میلیارد یوان (۳۸ میلیارد دلار) رسید.

آغاز مبادله کالایی با ایران به حدود شش تا هفت سال پیش بازمی‌گردد؛ زمانی که دولت ترامپ از توافق هسته‌ای خارج شد و تحریم‌ها را تشدید کرد. این تحریم‌ها دسترسی ایران به نظام مالی جهانی را محدود کرد و شرکت‌های ایرانی ناچار شدند روش‌های پرداخت جایگزین را بیابند. در سال ۲۰۱۷، شرکت ایرانی MVM، شریک محلی چری، حدود ۲.۲ میلیارد یوان به این شرکت بدهکار بود.

تونگلینگ که در شهر مس‌خیز تونگلینگ قرار دارد، نقش کلیدی در این مبادله ایفا کرد. طبق توافق، سالانه تا ۹۰ هزار خودرو به‌صورت قطعه یا نیمه‌مونتاژ به ایران ارسال می‌شد و در ازای آن، فلزاتی چون مس و روی و حتی محصولات کشاورزی مانند بادام هندی از ایران به چین تحویل می‌شد. هرچند ارزش این مبادلات چند صد میلیون دلار برآورد شده، اما در مقایسه با صادرات ۹ میلیارد دلاری چین به ایران در سال ۲۰۲۴ رقم نسبتاً کوچکی است.

به گزارش بلومبرگ، تجارت تهاتری در دهه‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ رایج بود اما با تسلط دلار در تجارت جهانی، کم‌رنگ شد. اکنون با گسترش تحریم‌ها علیه کشورهایی مانند روسیه، ایران و ونزوئلا، این شیوه دوباره در حال گسترش است. به‌عنوان نمونه، سریلانکا برای پرداخت پول نفت ایران، چای صادر کرده و چین نیز در ازای پسته ایرانی قطعات خودرو فرستاده است.

شرکت چری در آستانه عرضه اولیه سهام خود اعلام کرد که تا پایان ۲۰۲۴ فعالیتش در ایران و کوبا را متوقف کرده و سهم روسیه را نیز کاهش خواهد داد. نگرانی‌های مربوط به روابط تجاری با کشورهای تحت تحریم باعث شد بانک‌های غربی از مشارکت در عرضه اولیه سهام چری کنار بکشند و در نهایت سرمایه‌گذاران عمدتاً چینی سهام این شرکت را خریداری کردند.

این نمونه نشان می‌دهد چگونه فشارهای سیاسی و مالی می‌تواند موجب احیای روش‌های سنتی تجارت شود و مسیرهای تازه‌ای را برای کشورهایی که هدف تحریم هستند، ایجاد کند.