تحولات تازه، نیاز ضروری صنعت و بازار خودرو ایران
بازار خودروی ایران سال‌هاست که تشنه مدل‌های جدید و مدرن است. درجازدن صنعت خودروی داخلی، کاهش شدید تولید و افزایش سونامی وار و بی‌پایان قیمت‌ها، تاکنون نشان از عدم توانایی و یا خواست دولتمردان برای حل مشکلات به نفع مصرف‌کنندگان دارد. برخلاف همه شعارهای زیبا برای واردات خودروهای اقتصادی و کنترل بازار و کاهش قیمت‌ها و افزایش کیفیت، آنچه در عمل اتفاق می‌افتد، برعکس است. هیچ مشتری و خریدار خودرویی در ایران راضی نیست و رضایت ظاهراً تنها در گفتار مسئولان و دلالان وجود دارد.
قرار بود امسال 100 تا 200 هزار دستگاه خودروی اقتصادی وارد بازار کشور شود که تاکنون تنها هزار دستگاه آن تحقق یافته است. واردات خودروهای دست دوم نیز طرحی بود که هیاهوی زیادی حول آن مطرح شد اما آشکار بود که تا جایی که باعث صدمه به سود و منافع مافیای پنهان خودروهای چینی و ایرانی شود، رنگ واقعیت نخواهد یافت هرچند عامه مردم با آن موافق باشند.
در همین زمان که صنعت خودروی جهان وارد فاز جدیدی از تکنولوژی شامل پیشرانه‌های الکتریکی و سیستم‌های خودران شده است ما همچنان درگیر کاسه‌ای یا دیسکی کردن ترمزها، تولید مجدد تندر 90، تولید واریته‌های متعدد از پژو 207 و احیای موتورهای قدیمی پژو هستیم. هنوز برای طراحی خودروها یا حتی فیس‌لیفت مدل‌های چند ده سال قبل مشکل داریم و هنوز زور کسی به مافیای خودرو نمی‌رسد.
ما تبدیل به استانی دورافتاده از چین شده‌ایم که نه خودروهای برتر و رده‌بالا که بنجل‌هایی از مهجورترین خودروسازان آن با قیمت چندبرابری با منت فراوان به مشتریان درمانده ایرانی فروخته می‌شوند. این شأن و لیاقت مردمان ما نیست که خودروهای 10 هزار دلاری را به قیمت دو و نیم برابر خریداری کنند. این زیبنده ما نیست که با پرداخت قیمت خودروهای لوکس، سوار اسباب بازی‌های کم دوام و ارزان قیمت چینی شویم و در این میان همه قربانی و فدای تعداد معدودی دلال یا واردکننده یا مافیا شویم.
وقتی غالب مردم توانایی خرید خودرویی با قیمت مثلاً یک میلیارد تومان معادل 20 هزار دلار را دارند، پس باید سوار خودروهای اقتصادی بادوام و معتبری چون تویوتا، هوندا، هیوندای و فولکس شوند نه محصول یک شرکت نوپای چینی با سه سال سابقه کپی کاری. و مهمتر اینکه این محصولات بادوام اقتصادی باید به قیمت واقعی و نه چهار برابر قیمت جهانی به دست مصرف‌کننده ایرانی برسند. اگر بر فرض محال، دولت از سهم درامدی گمرکی و عوارض وارداتی خود چشمپوشی کند، به جای این خودروهای چینی، خیابان‌ها از خودروهایی ارزنده پر خواهند شد که دوام بالا و هزینه و استهلاک پایین‌تری دارند و مصرف سوخت و آلایندگی آنها کمتر بوده و نهایتاً باعث صرفه‌جویی اقتصادی کلان هم خواهند شد که باعث جبران درامد از دست رفته دولت می‌شود. اما چنین نگاه درازمدتی هیچ گاه در بدنه تصمیم سازان دولت و مجلس وجود نداشته و ندارد.
خریداران خودرو دیگر از کیفیت پایین در برابر پرداخت بالای خود به کمپانی‌ها عاصی شده‌اند. آنها خدمات پس از فروش مناسبی دریافت نمی‌کنند و محصولی نیز که تحویل آنها شده، فرسنگ‌ها از تکنولوژی روز دنیا فاصله دارد. مردم امروزه با خودروهای روز دنیا و تحولات آنها بیش‌ازپیش آشنایند. آنها می‌دانند که به‌زودی و ظرف 5 سال آینده، تقریباً تمام تولیدات خودروسازان معتبر به محصولات الکتریکی تبدیل خواهند شد. آنها تکنولوژی خودران و ایمنی بالای خودروهای جدید را در کلیپ‌ها و فیلم‌های متعدد دیده اند. آنها کیفیت محصولات معمولی دنیا را در برابر محصولات داخلی قرار می‌دهند و سوال می‌کنند که چرا ایران باید به عنوان سمبلی از ساخت خودروهای بی کیفیت و بنجل شناخته شود.
تحول در خودروسازی و بازار خودروی ایران نیازمند ابرقهرمانی در سطح رئیس‌جمهور است و وزرا و نمایندگان مجلس از قدرت کافی برای اعمال اصلاحات زیربنایی برخوردار نیستند. در این میان نقش مشاوران رئیس‌جمهور که باید عاری از هرگونه آلودگی اقتصادی یا وابستگی به ارکان مافیا باشند اهمیت می‌یابد. گرفتن تصمیمات سخت و بنیادین در جهت خواست همه مردم و به زیان اقلیت تنها در این سطح امکان‌پذیر است. البته در زمان انتخابات، وعده‌های شیرینی در این زمینه توسط رئیس‌جمهور داده شد و انتقادات درستی هم از وضعیت موجود مطرح شد؛ اما پس از آن حرکتی در جهت اصلاح و تحقق آن شعارها دیده نشده است.
در ادامه، راهکارهایی را برای بهبود وضعیت این صنعت ارائه می‌کنم:
1. واگذاری مدیریت صنعت خودرو به بخش خصوصی
یکی از مهم‌ترین مشکلات صنعت خودروی ایران، دولتی بودن آن چه در ابعاد تصمیم‌گیری و راهبری و چه تولید یا عرضه و قیمت‌گذاری است. این امر باعث شده است که تصمیم‌گیری‌ها در این صنعت مبتنی بر منافع سیاسی و اقتصادی دولت یا وابستگان آن باشد و توجه چندانی به نیازهای مردم و بازار خودرو نشود. واگذاری مدیریت صنعت خودرو به بخش خصوصی، بدون رانت می‌تواند زمینه را برای رقابت سالم و افزایش کیفیت و قیمت خودرو فراهم کند.
2. حمایت از واردات خودروهای باکیفیت
واردات خودروهای باکیفیت خارجی، می‌تواند به بهبود وضعیت رقابت در بازار خودرو و کاهش قیمت خودروها کمک کند. دولت باید از واردات خودروهای باکیفیت با تعرفه‌های پایین حمایت کند تا مردم بتوانند با قیمتی مناسب، خودروهای باکیفیت را خریداری کنند. همان‌طور که اشاره کردیم، کاهش هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیم جایگزینی خودروهای کیفی، باعث صرفه‌جویی کلان اقتصادی هم خواهد شد که محاسبه ابعاد آن می‌تواند نشان دهد که چقدر در درازمدت به درآمدهای دولت کمک می‌کند.
3. حمایت از تولید خودروهای برقی
صنعت خودروی جهان در حال حرکت به سمت تولید خودروهای الکتریکی و کم آلاینده است. ایران نیز باید با حمایت از تولید خودروهای برقی، از این تحول جا نماند. دولت باید از تولیدکنندگان خودروهای برقی با ارائه تسهیلات مالی و معافیت‌های مالیاتی حمایت کند. وزیر فعلی صمت، از طرفداران این روند است و خوشبختانه می‌تواند در تسهیل این روند کمک‌کننده باشد.
4. شفاف‌سازی قیمت‌گذاری خودرو
قیمت‌گذاری خودرو در ایران، کاملاً غیرشفاف است و این امر باعث نارضایتی مردم شده است. دولت باید قیمت‌گذاری خودرو را شفاف کند و از دخالت عوامل غیررسمی در قیمت‌گذاری خودرو جلوگیری کند. در حال حاضر شورای رقابت، مسئول قیمت‌گذاری خودروهای داخلی و وارداتی است و تصمیمات آن باعث نارضایتی بسیار خریداران شده است.
5. رفع موانع واردات قطعات
واردات قطعات خودرو در ایران، با مشکلات و موانع زیادی روبرو است. این امر باعث افزایش قیمت خودرو و کاهش کیفیت آن شده است. دولت باید موانع واردات قطعات خودرو را رفع کند تا تولیدکنندگان خودرو بتوانند قطعات مورد نیاز خود را با قیمت مناسب و کیفیت مطلوب تأمین کنند. البته واردات قطعات تکنولوژیک ملهم از تحریم‌هاست و واردکنندگان را ناچار به سوق آوردن به‌سوی تولیدکنندگان چینی کرده است.
6. افزایش کیفیت آموزش نیروی کار
کیفیت نیروی کار در صنعت خودروی ایران، پایین بوده و این امر باعث کاهش کیفیت محصولات شده است. ناکارآمدی تولید ناشی از سوءمدیریت و نیروهای سربار بدون تخصص مرتبط باعث افزایش هزینه تولید هم شده‌اند.
7. بهبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل
زیرساخت‌های حمل‌ونقل در ایران، نامناسب و ناکافی است. این امر باعث افزایش ترافیک و آلودگی هوا شده است. دولت باید با بهبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل، از افزایش تقاضا برای خودرو جلوگیری کند. حمل‌ونقل هوشمند و مبتنی بر وسایل نقلیه مدرن و بدون آلایندگی، نیاز به زیرساخت‌های کافی هم دارد و در صورت اجرا، تأثیرات چشمگیری در بهبود کیفیت زندگی شهری مردم خواهد داشت.
طبیعی است که اجرای این راهکارها، نیازمند اراده سیاسی قوی از سوی دولت و مجلس به‌دور از فشارهای جنبی است. اگر دولت و مجلس عزم جدی برای اصلاح صنعت خودرو داشته باشد می‌توانند وضعیت این صنعت را بهبود بخشند و رضایت مردم را جلب کنند.