مقایسه آمار و شرايط رانندگان اسنپ و تپسی با اوبر

مجموع افرادی که به طور مستمر در شرکت‌های تاکسی اینترنتی ایرانی کار می‌کنند؛ فراتر از انتظار است. این شرایط، نگرانی‌های اقتصادی و اجتماعی را ثابت می‌کند.

برای مردم ایران، فعالیت یک کارمند، مهندس یا معلم در اسنپ و تپسی، عجیب نیست. فشار اقتصادی و کمبودهای مالی برای افراد حقوق‌بگیر، چنان بالا است که بسیاری از شاغلین طبقات مختلف اجتماعی، زمان آزاد خود را به رانندگی برای شرکت‌های تاکسی اینترنتی می‌گذارند. این نوع زندگی که شدیدا سلامت روحی و جسمی افراد را تهدید می‌کند. از یک سو، کار بیش از حد منجر به استهلاک افراد می‌شود و از سویی دیگر، نادیده گرفات امور مهمی مثل رسیدگی به خانواده و فرزندان، جامعه را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

براساس آمار رسمی، حدود 5 میلیون نفر  به طور مداوم در اسنپ و نپ‌سی کار می‌کنند. عجیب‌تر اینکه، طبق ادعای سخنگوی فراجا تقریبا 10 تا 15 میلیون ایرانی در شرکت‌های تاکسی اینترنتی ثبت نام کرده و مجوز فعالیت گرفته‌اند. به بیان ساده اگر نسبتی بین 5 میلیون راننده درحال کار اسنپ و تپسی با کل جمعیت ایران در نظر بگیریم، از هر 20 نفر شهروند ایرانی، یک نفر وارد شغل مسافرکشی شده و آن‌را انجام می‌دهد.

اگر فرض کنیم 90 درصد رانندگان در اسنپ و تپ‌سی، مرد باشند و جمعیت شهروندان ذکور ایران را 50 میلیون نفر در نظر بگیریم،  تقریبا از هر 10 انسان مذکر ایرانی، یک نفر به استخدام شرکت‌های تاکسی اینترنتی درآمده است و سرویس مسافربری را انجام می‌دهد. این آمار در مقایسه با دیگر دیگر کشورهای دنیا و خصوصا بزرگ‌ترین شرکت تاکسی اینترنتی جهان، بسیار عجیب به نظر می‌رسد.

اوبر در سراسر جهان، کمتر از 8 میلیون راننده دارد. این شرکت که با عنوان بزرگ‌ترین تاکسی اینترنتی بین المللی شناخته می‌شود، به شهروندان 70 کشور دنیا خدمات می‌دهد. حال اگر جمعیت چند میلیارد نفری تحت پوشش اوبر همراه 7/8 میلیون راننده را با 5 میلیون راننده‌ی اسنپ و تپ‌سی که داخل ایران 90 میلیون نفری فعالیت می‌کنند مقایسه کنیم، بحران بیکاری و کمبود شغل در کشور ما، واضح‌تر می‌شود.

طبیعتا وقتی تمام آحاد جامعه متقاضی یک شغل خاص باشند، افراد از اقشار مختلف جذب خواهند شد. بررسی دقیق 10 میلیون نفر که مجوز فعالیت در اسنپ و تپ‌سی گرفته‌اند؛ حداقل روی کاغذ بسیار مشکل به نظر می‌رسد. تایید سلامت روحی و جسمی افراد یا عملکرد فنی آن‌ها هنگام رانندگی، جان و مال سرنشینان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. قطعا افرادی وجود دارند که بدون سابقه‌ی کیفری، مستعد اعلام مجرمانه هستند.

در سمت دیگر ماجرا، نه‌تنها تحلیل روحی و جسمی رانندگان در اسنپ و نپ‌سی به طور مداوم و علمی انجام نمی‌شود؛ بلکه مانعی برای زیادکاری آن‌ها پیش‌بینی نشده است. مثلا فردی که از ساعات اولیه صبح تا عصر در کارخانه‌ای به فعالیت سخت بدنی مشغول بوده؛ در ادامه‌ می‌تواند تا بامداد روز بعد هم برای اسنپ و نپ‌سی کار کند. مجموع این موارد به شدت، سلامت رانندگان را تحت تاثیر قرار می‌دهد و البته ایمنی مسافران را تهدید می‌کند.

اوبر (Uber) از طریق فناوری‌های مختلف و برنامه‌های نظارتی، بر سلامت و ایمنی رانندگان خود نظارت می‌کند، اما این نظارت بیشتر بر رفتار رانندگی و ایمنی متمرکز است تا سلامت جسمی یا روانی آن‌ها. در زیر به روش‌های اصلی نظارت اوبر بر رانندگان اشاره می‌کنم:

• نظارت بر رفتار رانندگی با تله‌ماتیک (Telematics): اوبر از حسگرهای گوشی هوشمند رانندگان (مانند شتاب‌سنج، GPS و ژیروسکوپ) برای رصد رفتار رانندگی استفاده می‌کند. این فناوری اطلاعاتی مانند سرعت، شتاب‌گیری ناگهانی، ترمز شدید یا استفاده از گوشی هنگام رانندگی را ثبت می‌کند. این داده‌ها به رانندگان کمک می‌کند تا عادات رانندگی ایمن‌تری داشته باشند و در صورت تخلف (مثل سرعت غیرمجاز)، اوبر می‌تواند هشدار دهد یا اقدامات اصلاحی انجام دهد. از سال ۲۰۱۶، اوبر این برنامه را در شهرهایی مانند شیکاگو، نیویورک و لس‌آنجلس آزمایش کرده و گزارش داده که این نظارت منجر به کاهش ۵ درصدی شکایات مسافران از رانندگی و ۸.۵ درصدی تخلفات سرعت بالای ۸۰ مایل در ساعت شده است.
• بررسی سوابق کیفری و رانندگی: اوبر پیش از استخدام رانندگان، بررسی کامل سوابق کیفری و رانندگی آن‌ها را انجام می‌دهد و این بررسی‌ها به صورت سالانه یا در فواصل منظم تکرار می‌شود. رانندگانی که سوابق کیفری یا تخلفات رانندگی جدی دارند، اجازه فعالیت ندارند. از سال ۲۰۱۸، اوبر برنامه نظارت بلادرنگ (real-time monitoring) را آزمایش کرد که در صورت ثبت اتهام کیفری یا تخلف، راننده ممکن است به‌طور موقت یا دائم از پلتفرم حذف شود.
• برنامه‌های ایمنی و بازخورد مسافران: اوبر از سیستم رتبه‌بندی رانندگان توسط مسافران استفاده می‌کند تا رفتار حرفه‌ای و ایمنی آن‌ها را ارزیابی کند. گزارش‌های مربوط به رانندگی خطرناک می‌تواند منجر به غیرفعال شدن حساب راننده شود. ابزارهای ایمنی درون‌برنامه‌ای مانند دکمه اضطراری و امکان گزارش مشکلات ایمنی نیز به نظارت غیرمستقیم بر عملکرد رانندگان کمک می‌کند.
• الزامات خودرو و راننده: رانندگان اوبر باید حداقل ۲۱ سال سن، ۳ سال سابقه رانندگی، گواهینامه معتبر، بیمه خودرو و سابقه رانندگی تمیز داشته باشند. همچنین باید از بررسی‌های پیشینه اوبر عبور کنند. خودروها باید استانداردهای ایمنی و نگهداری را رعایت کنند، و رانندگان تشویق می‌شوند از دوربین‌های داشبورد (dashcam) برای ثبت وقایع استفاده کنند، هرچند این مورد اجباری نیست.
• عدم نظارت مستقیم بر سلامت جسمی یا روانی: اوبر برنامه مشخصی برای نظارت مستقیم بر سلامت جسمی یا روانی رانندگان ندارد، زیرا آن‌ها به عنوان پیمانکاران مستقل (independent contractors) فعالیت می‌کنند، نه کارمندان رسمی. با این حال، در برخی پست‌های شبکه‌های اجتماعی ادعا شده که اوبر در بعضی مناطق ممکن است تست‌های سلامت روان دوره‌ای انجام دهد، اما این اطلاعات تأییدشده نیست و به نظر می‌رسد بیشتر به سیاست‌های محلی یا شرکت‌های مشابه (مانند اسنپ) اشاره دارد. اوبر به رانندگان توصیه می‌کند از طریق پلتفرم‌هایی مانند Stride Health به دنبال بیمه درمانی باشند، اما مستقیماً بیمه‌ای ارائه نمی‌دهد.
• نگرانی‌های رانندگان: برخی رانندگان نسبت به نظارت مداوم اوبر ابراز نگرانی کرده‌اند، زیرا معتقدند این داده‌ها ممکن است برای مجازات یا حتی توسعه خودروهای خودران استفاده شود. رانندگان همچنین اشاره کرده‌اند که کاهش کرایه‌ها و نبود گزینه انعام در اپلیکیشن می‌تواند رانندگان باکیفیت را دلسرد کند، که به طور غیرمستقیم بر ایمنی و سلامت محیط کار تأثیر می‌گذارد.

موراد فوق نشان می‌دهند اوبر بیشتر بر ایمنی رانندگی و رفتار حرفه‌ای رانندگان نظارت دارد تا سلامت جسمی یا روانی آن‌ها. این نظارت از طریق فناوری تله‌ماتیک، بررسی سوابق، و بازخورد مسافران انجام می‌شود. با این حال، به دلیل وضعیت پیمانکار مستقل رانندگان، اوبر برنامه جامعی برای نظارت بر سلامت جسمی یا روانی آن‌ها ندارد و بیشتر بر رانندگان متکی است که خودشان از طریق منابع خارجی (مانند بیمه خصوصی) سلامت خود را مدیریت کنند.

بر اساس مطالعات سازمان جهانی کار (International Labour Organization: ILO) کار بیش از ۵۵ ساعت در هفته می‌تواند خطر بیماری‌های قلبی و سکته مغزی را افزایش دهد. این تحقیقات نشان می‌دهد ساعات کاری طولانی (بیش از ۸ ساعت در روز به طور مداوم) ممکن است برای سلامت مضر باشد. به طور کلی، استانداردهای جهانی کار (مانند توصیه‌های ILO) معمولاً ۸ ساعت کار روزانه (۴۰ ساعت در هفته) را به عنوان یک معیار متعادل برای اکثر مشاغل پیشنهاد می‌کنند، مشروط بر اینکه شامل استراحت‌های کافی و زمان برای فعالیت‌های غیرکاری مانند ورزش، خواب (۷-۹ ساعت در شب)، و اوقات فراغت باشد.

برای حفظ سلامت تعادل کار و زندگی حداقل ۴-۶ ساعت در روز برای فعالیت‌های غیرکاری (خواب، ورزش، روابط اجتماعی) ضروری است. همچنین استراحت در حین کار به صورت 5 تا 10 دقیقه بعد از 2 ساعت کار توصیه می‌شود. کارشناسان معتقدند، بهتر است از کار مداوم بیش از ۸-۹ ساعت در روز پرهیز شود.
پدیده‌ی مهاجرت به شهرهای بزرگ برای رانندگی و مسافرکشی، دیگر معضل جامعه‌ی ایران است. خصوصا در تهران، افراد زیادی وجود دارند که دور از خانواده‌، شب‌ها داخل ماشین می‌خوابند تا با کاهش هزینه‌‌ها، درآمد خود را افزایش دهند. ظاهرا، فعالیت رانندگان اسنپ و تپ‌سی در سراسر کشور، محدودیت مکانی ندارد. از سویی دیگر، ممانعت از فعالیت این افراد، همزمان‌ با ناکارآمدی سیستم حمل و نقل عمومی تهران، کمبودهای پایتخت را بیشتر می‌کند.