سیستم روغن کاری خودرو چیست و چه وظیفه‌ای دارد؟

سیستم روغن ‌کاری خودرو یکی از حیاتی‌ترین بخش‌های هر وسیله نقلیه است که نقش کلیدی در حفظ سلامت موتور ایفا می‌کند؛ اما سیستم روغن ‌کاری خودرو چیست؟ این سیستم مجموعه‌ای از اجزا است که روغن را به قطعات متحرک موتور می‌رساند تا اصطکاک را کاهش دهد و عملکرد کلی خودرو را بهبود بخشد.

اجزای سیستم روغن ‌کاری خودرو شامل پمپ روغن، فیلتر روغن، مخزن روغن و کانال‌های گردش روغن است که همگی باهم کار می‌کنند تا روغن به‌طور مداوم جریان یابد. سیستم روغن‌ کاری موتور خودرو به ویژه برای موتورهای درون‌سوز ضروری است، زیرا قطعاتی مانند پیستون‌ها، میل‌لنگ و سوپاپ‌ها را روان کاری می‌کند. عملکرد سیستم روغن‌ کاری خودرو بر پایه گردش مداوم روغن استوار است که حرارت را کاهش می‌دهد و سایش را به حداقل می‌رساند. وظایف سیستم روغن‌ کاری خودرو فراتر از روان کاری ساده بوده و شامل خنک کاری، تمیزکاری و حفاظت از قطعات در برابر خوردگی است.

اهمیت روغن ‌کاری قطعات مختلف خودرو نمی‌تواند نادیده گرفته شود، زیرا بدون آن، اصطکاک بین قطعات فلزی افزایش یافته و منجر به تولید حرارت بیش از حد می‌شود. این سیستم نه تنها طول عمر موتور را افزایش می‌دهد، بلکه کارایی سوخت را بهبود می‌بخشد و آلاینده‌ها را کاهش می‌دهد؛ اما در صورت ایجاد اختلال در سیستم روغن‌ کاری خودرو، چه اتفاقاتی می‌تواند رخ دهد؟ اگر سیستم روغن ‌کاری موتور خودرو دچار مشکل شود و مشکلاتی همچون کمبود روغن یا مسدود شدن فیلتر وجود داشته باشد، اصطکاک افزایش یافته و قطعات شروع به سایش سریع می‌کنند.

این اتفاق می‌تواند منجر به افزایش حرارت، قفل شدن یا گیرپاژ موتور، آسیب به یاتاقان‌ها و حتی از کار افتادن کامل موتور شود که هزینه‌های تعمیر بالایی به همراه دارد؛ بنابراین، درک عملکرد سیستم روغن‌ کاری خودرو و نگهداری منظم آن برای هر مالک خودرو ضروری است.

سیستم روغن ‌کاری خودرو که اغلب به عنوان سیستم روان کاری موتور شناخته می‌شود، یک مکانیسم مهندسی‌شده است که روغن را به تمام قطعات متحرک موتور توزیع می‌کند تا اصطکاک را کاهش دهد و از سایش جلوگیری کند. این سیستم معمولاً در موتورهای بنزینی و دیزلی خودروها وجود دارد و بر پایه اصول هیدرولیک و مکانیک سیالات کار می‌کند.

در تعریف ساده، سیستم روغن ‌کاری خودرو شامل مخزنی برای ذخیره روغن، پمپی برای گردش آن و فیلتری برای تمیز کردن روغن از آلاینده‌ها است. این سیستم نه تنها برای خودروهای سواری، بلکه برای وسایل نقلیه سنگین نیز حیاتی است و بدون آن، موتور نمی‌تواند برای مدت طولانی کار کند. اجزای سیستم روغن‌کاری خودرو به گونه‌ای طراحی شده‌اند که روغن را تحت فشار به نقاط حساس مانند یاتاقان‌ها، پیستون‌ها و میل‌سوپاپ برساند و از بازگشت روغن به مخزن اطمینان حاصل کنند.

عملکرد سیستم روغن ‌کاری خودرو بر پایه یک چرخه مداوم گردش روغن استوار است. این فرآیند از مخزن یا کارتل روغن شروع می‌شود. هنگامی که موتور روشن می‌شود، پمپ روغن یا اویل پمپ روغن را از مخزن مکش کرده و تحت فشار به سمت فیلتر روغن می‌فرستد. فیلتر روغن آلاینده‌هایی مانند ذرات فلزی، گردوغبار و رسوبات را حذف می‌کند تا روغن تمیز به کانال‌های روغن برسد. سپس، روغن از طریق سوراخ‌های کوچک به قطعات متحرک مانند پیستون‌ها، یاتاقان‌ها و سوپاپ‌ها پاشیده می‌شود، جایی که لایه‌ای نازک از روغن اصطکاک را کاهش می‌دهد.

پس از روان کاری، روغن حرارت جذب‌شده را به همراه خود به مخزن بازمی‌گرداند، جایی که خنک شده و چرخه تکرار می‌شود. در سیستم‌های پیشرفته، شیر فشار وجود دارد که فشار بیش از حد را کنترل می‌کند تا از آسیب به اجزا جلوگیری شود. عملکرد سیستم روغن ‌کاری خودرو در سرعت‌های بالا اهمیت بیشتری پیدا می‌کند، زیرا حرارت و اصطکاک افزایش می‌یابد. انواع سیستم‌ها شامل سیستم‌های فشار کامل و سیستم‌های پاششی هستند که اولی در موتورهای مدرن رایج‌تر است.

کارتل یا همان مخزن روغن، محفظه‌ای در پایین موتور است که روغن موتور در آن جمع می‌شود. این بخش علاوه بر ذخیره روغن، نقش خنک‌کاری نسبی روغن را نیز بر عهده دارد. کارتل معمولاً از جنس فولاد یا آلومینیوم ساخته شده و در پایین‌ترین نقطه موتور نصب می شود.

پمپ روغن، قلب سیستم روغن‌کاری است. این پمپ وظیفه دارد روغن موجود در کارتل را با فشار مناسب به مدار روغن‌کاری موتور ارسال کند تا تمامی قطعات متحرک از جمله میل‌لنگ، یاتاقان‌ها و سوپاپ‌ها روان شوند. پمپ روغن معمولاً به‌وسیله میل‌لنگ یا زنجیر تایم به حرکت درمی‌آید.

فیلتر روغن وظیفه دارد ذرات آلودگی، براده‌های فلزی و ناخالصی‌های موجود در روغن را جدا کند تا روغن تمیز در مدار گردش داشته باشد. استفاده از فیلتر مناسب و تعویض به‌موقع آن در حفظ سلامت موتور نقش بسزایی دارد.

این مجاری درون بلوک موتور و سرسیلندر تعبیه شده‌اند تا روغن تحت فشار از پمپ به قسمت‌های مختلف موتور از جمله یاتاقان‌ها، میل‌سوپاپ و سوپاپ‌ها منتقل شود. طراحی دقیق این مسیرها اهمیت زیادی در توزیع یکنواخت روغن دارد.

این سوپاپ برای کنترل فشار روغن در مدار طراحی شده است. در صورت افزایش بیش از حد فشار روغن، سوپاپ باز شده و بخشی از روغن را به کارتل بازمی‌گرداند تا از آسیب به اجزای موتور جلوگیری شود.

در برخی خودروها، خنک‌کننده روغن برای کاهش دمای روغن موتور تعبیه می‌شود. این قطعه با عبور دادن روغن از درون یک مبدل حرارتی، دمای آن را کاهش می‌دهد تا خاصیت روان‌کاری روغن در شرایط سخت حفظ شود.

گیج روغن یا میله اندازه‌گیری، امکان بررسی سطح روغن را برای راننده فراهم می‌کند. چراغ هشدار فشار روغن نیز در صورت کاهش فشار یا سطح روغن، روشن می‌شود و به راننده هشدار می‌دهد تا از بروز آسیب‌های جدی به موتور جلوگیری شود.

سیستم روغن کاری خودرو جدای از کاهش اصطکاک، چند وظیفه حیاتی دیگر نیز بر عهده دارد.

با تشکیل لایه روغن بین سطوح فلزی، اصطکاک کاهش یافته و از تماس مستقیم جلوگیری می‌شود. این عملکرد اصلی سیستم روغن کاری خودرو است.

روغن حرکت می‌کند، گرما جذب می‌کند و به مخزن بازمی‌گردد تا آن را دفع کند. این عملکرد کمک می‌کند دمای قطعات متحرک کنترل شود و از گرمایش بیش از حد جلوگیری شود.

این سیستم باعث حمل ذرات ریز (ذرات فلزی، رسوبات، کربن و ناخالصی‌های سوخت) به فیلتر شده و مانع انباشت آن‌ها روی نقاط حساس می‌شود.

روغن‌ها دارای افزودنی‌هایی هستند که از اکسیداسیون و خوردگی فلزات داخلی موتور جلوگیری می‌کنند

روغن به عنوان یک بالش نرم بین قطعات متحرک عمل می‌کند و لرزش و صدا را کاهش می‌دهد. این خاصیت مهم از وظایف جانبی سیستم روغن کاری خودرو است.

در برخی بخش‌ها، روغن به کمک رینگ‌ها و سطوح مختلف فشار گاز را کنترل کرده و مانع نشتی گاز به داخل کارتل یا ورود گاز به روغن می‌شود. به عبارتی سیستم روغن کاری به آب‌بندی بین حلقه پیستون و دیواره سیلندر کمک می‌کند.

در سیستم‌های خاص یا در مواقعی که فشار اصلی کاهش می‌یابد، ممکن است روش‌های پشتیبان مانند روغن پاشی یا سیستم‌های بای‌پس به کار گرفته شوند تا هنوز مقداری از روغن به قطعات برسد.

برای اینکه سیستم روغن کاری خودرو بتواند وظایف خود را در طول زمان حفظ کند و اجزای آن دچار ضعف نشود، رعایت نکات زیر حیاتی است.

یکی از ساده‌ترین و مؤثرترین روش‌ها برای عملکرد مطلوب این سیستم تعویض به موقع روغن موتور و فیلتر است. با گذشت زمان، روغن بر اثر اکسیداسیون و حرارت تغییر خواص داده و ذرات معلق جمع می‌شوند. اگر روغن دیر تعویض شود، کارایی کاهش یافته و احتمال صدمات افزایش می‌یابد.

انتخاب روغن با ویسکوزیته مناسب و رعایت استانداردهای سازنده موتور اهمیت دارد. افزودنی‌های ضد سایش، آنتی‌اکسیدان و ضد خوردگی نیز نقش کلیدی دارند.

فیلتر مسدود شده امکان رسیدن روغن به قطعات را محدود می‌کند و باعث افت فشار روغن می‌شود.

هر چند وقت سطح روغن را بررسی کرده و در صورت کم بودن روغن یا وجود نشتی سریعاً آن را رفع کنید. هرگونه نشت روغن می‌تواند منجر به کاهش فشار و خشک شدن قطعات شود.

در ابتدای کارکرد موتور و هنگامی که روغن سرد است، ویسکوزیته بالاتر بوده و جریان روغن کامل نیست؛ رانندگی با دور بالا در این زمان باعث فشار اضافی به پمپ و یاتاقان‌ها می‌شود. اجازه دهید موتور برای چند دقیقه در دور آرام گرم شود تا روغن به همه نقاط برسد.

فشار بسیار بالا، بار زیاد، دمای زیاد یا رانندگی هیجانی می‌تواند بار زیادی روی سیستم روغن کاری وارد کند و عمر آن را کاهش دهد.

برخی افزودنی‌ها ممکن است خاصیت روغن را بهبود دهند، اما اگر ناسازگار باشند، مشکلاتی مثل کاهش خاصیت روان کاری یا رسوب ایجاد می‌کنند.

اگر موتور در وضعیت دمایی بالا کار کند، دمای روغن نیز بالا رفته و عمر قطعات و روغن کاهش می‌یابد. سیستم خنک‌کننده سالم کمک می‌کند تا دما کنترل شود و روغن کمتر به استرس حرارتی دچار شود.

سیستم روغن کاری خودرو در واقع عنصری پنهان است که اگر به درستی کار کند، موتور خودروی شما نرم‌تر کار کرده و دیرتر فرسوده می‌شود؛ اما اگر این سیستم با مشکل مواجه شود، عواقب آن اغلب بسیار سنگین خواهد بود و از سایش سریع قطعات گرفته تا از کار افتادن کامل موتور را شامل خواهد شد.

برای بهره‌مندی کامل از مزایای سیستم روغن کاری خودرو، رعایت نکات نگهداری مثل تعویض منظم روغن و فیلتر، استفاده از روغن مناسب، چک کردن نشتی و سطح روغن و حفظ شرایط کاری مطلوب موتور ضروری است. با این تدابیر ساده، می‌توانید اطمینان حاصل کنید که موتور شما سال‌ها بدون مشکل کار خواهد کرد.