قانون تصادف با خودرو پارک شده؛ مقصر کیست؟

جاده‌ها و خیابان‌های ایران به عنوان شریان‌های حیاتی زندگی روزمره، شاهد حجم عظیمی از تردد وسایل نقلیه هستند. با افزایش تعداد خودروها و فشارهای ناشی از ترافیک شهری، تصادفات رانندگی به یکی از چالش‌های جدی جامعه تبدیل شده است. طبق در سال گذشته، بیش از 17 هزار نفر در حوادث رانندگی جان خود را از دست دادند و صدها هزار مورد خسارت مالی و جانی گزارش شد. این آمار تلخ، ضرورت آگاهی از قوانین راهنمایی و رانندگی را بیش از پیش برجسته می‌کند، به ویژه در مواردی که به ظاهر ساده به نظر می‌رسند، مانند تصادف با خودروی پارک شده.

تصادف با خودروی پارک شده، پدیده‌ای رایج است که اغلب به دلیل عدم توجه راننده خودرو متحرک، نقص در سیستم‌های ترافیکی یا تخلفات پارک خودرو رخ می‌دهد. این نوع تصادفات نه تنها خسارات مالی قابل‌توجهی به بار می‌آورد، بلکه می‌تواند منجر به دعاوی حقوقی پیچیده، جریمه‌های سنگین و حتی تعلیق گواهینامه شود. قوانین جدید راهنمایی و رانندگی که با هدف افزایش ایمنی و تشدید برخورد با تخلفات حادثه‌ساز تصویب شده، بر مسئولیت رانندگان در چنین مواردی تأکید ویژه‌ای دارد. این قوانین که بر پایه آیین‌نامه اجرایی راهنمایی و رانندگی مصوب 1384 با اصلاحات بعدی بنا شده، شامل افزایش نرخ جریمه‌ها، الزامات بیمه‌ای جدید و مکانیسم‌های سریع‌تر رسیدگی به تصادفات است.

در این مقاله، با بررسی دقیق مواد قانونی مرتبط، به تشریح کامل قانون تصادف با خودروی پارک شده می‌پردازیم. ابتدا به مفاهیم پایه پارک و توقف اشاره خواهیم کرد، سپس سناریوهای مختلف تصادف را تحلیل می‌کنیم، مسئولیت‌های رانندگان را بیان می‌داریم و در نهایت، مراحل حقوقی و بیمه‌ای را شرح می‌دهیم. هدف این مقاله ارائه راهنمایی جامع برای شهروندان است تا با آگاهی بیشتر، از وقوع چنین حوادثی پیشگیری کنند و در صورت بروز، حقوق خود را بهتر پیگیری نمایند.

برای درک قانون تصادف با خودروی پارک شده، ابتدا باید تمایز بین مفاهیم "پارک" و "توقف" را روشن کنیم. طبق آیین‌نامه راهنمایی و رانندگی، "ایستادن" به توقف کوتاه‌مدت وسیله نقلیه برای سوار یا پیاده کردن مسافر یا بار اشاره دارد، درحالی‌که "پارک" به توقف طولانی‌تر برای استراحت راننده یا سایر دلایل اطلاق می‌شود. با این حال، هر دو عمل در مکان‌های ممنوعه می‌تواند عواقب قانونی داشته باشد.

آیین‌نامه راهنمایی و رانندگی ممنوعیت‌های صریحی برای پارک و توقف تعیین کرده است. قانون تأکید می‌کند که توقف در پیاده‌روها مطلقاً ممنوع است و رانندگان متخلف با جریمه نقدی و توقیف خودرو مواجه می‌شوند. همچنین پارک خودرو در فاصله کمتر از 15 متری تقاطع‌ها، پیچ‌ها و محل‌های عبور عابران را ممنوع اعلام کرده و تخلف از آن با جریمه همراه است. در اتوبان‌ها و بزرگراه‌ها، پارک و توقف به‌طور کامل ممنوع است و مطابق قانون، راننده پارک کننده مقصر اصلی هرگونه تصادف تلقی می‌شود، حتی اگر راننده متحرک سهل‌انگاری کرده باشد.

در قوانین جدید نرخ جریمه‌های مرتبط با تخلفات پارکینگ افزایش یافته و تخلفات حادثه‌ساز مانند پارک در محل‌های خطرناک، با نمره منفی 2 تا 5 در گواهینامه همراه است. این تغییرات، بخشی از طرح کلی تشدید برخورد با سرعت غیرمجاز و تخلفات پرخطر است که پلیس راهور اعلام کرد؛ بنابراین، مالک خودروی پارک شده موظف است از رعایت این مقررات اطمینان حاصل کند، وگرنه در تصادف، مسئولیت اصلی بر عهده او خواهد بود.

تصادف با خودروی پارک شده می‌تواند در شرایط متنوعی رخ دهد و تشخیص مقصر بر اساس اصول حق تقدم، رعایت سرعت و مکان پارک تعیین می‌شود. طبق آیین‌نامه راهنمایی و رانندگی، راننده در حال حرکت موظف به احتیاط کامل است و عدم رعایت آن، او را مقصر می‌کند.

سناریو اول: پارک در محل مجاز

در این حالت شایع، مانند پارک در حاشیه خیابان مجاز، راننده خودروی متحرک به دلیل عدم کنترل سرعت یا عدم توجه، مقصر شناخته می‌شود. آیین‌نامه تأکید می‌کند که رانندگان باید با سرعت ایمن حرکت کنند و مسئولیت برخورد با موانع ثابت، از جمله خودروهای پارک شده، بر عهده آن‌هاست. برای مثال، اگر راننده‌ای در حال پارک موازی با سرعت بیش از حد مجاز حرکت کند و به خودروی پارک شده برخورد کند، 100 درصد مقصر است.

سناریو دوم: پارک در محل ممنوعه

اگر خودروی پارک شده در اتوبان، تقاطع یا پیاده‌رو قرار داشته باشد، مالک یا راننده پارک کننده مقصر اصلی است. طبق قانون، پارک در این مکان‌ها تخلف درجه‌یک محسوب می‌شود و در تصادف، مسئولیت خسارت بر عهده راننده پارک کننده است. با این حال، اگر راننده متحرک نیز تخلفی مانند سرعت غیرمجاز داشته باشد، مسئولیت مشترک 50-50 اعمال می‌شود.

سناریو سوم: تصادف با درب باز یا خروج ناگهانی

باز کردن درب خودرو پارک ‌شده بدون احتیاط تخلف است و راننده پارک کننده مقصر می‌شود. اگر عابری یا خودروی دیگری به درب باز برخورد کند، مسئولیت 100 درصدی بر عهده پارک کننده است. در قوانین جدید، این تخلف با جریمه همراه شده است.

سناریو چهارم: پارک خلاف جهت

پارک خلاف جهت در خیابان‌های دوطرفه ممنوع است و در تصادف، راننده پارک کننده مقصر است، هرچند راننده متحرک نیز باید احتیاط کند. در این موارد، کارشناسان پلیس راهور با بررسی علائم، سرعت و مکان، درصد تقصیر را تعیین می‌کنند.

تشخیص مقصر توسط کارشناسان رسمی دادگستری یا پلیس راهور انجام می‌شود و در سال جاری، با تصویب آیین‌نامه تسریع در رسیدگی به تصادفات، زمان کارشناسی کاهش یافته است.

آیین‌نامه راهنمایی و رانندگی، رانندگان را مکلف می‌کند در صورت تصادف، بلافاصله توقف کنند، اطلاعات دقیق (نام، آدرس، شماره گواهینامه و پلاک) را به‌ طرف مقابل ارائه دهند و محل را ایمن سازند. فرار از صحنه تصادف جرم است و راننده با حبس و جریمه معادل دیه مجازات می‌شود.

برای راننده متحرک، اولویت حفظ ایمنی است: فعال کردن فلاشرها، قرار دادن علامت مثلثی هشداردهنده در فاصله 150 متری و تماس با پلیس 110. مالک خودروی پارک ‌شده نیز موظف به همکاری است و عدم حضور در صحنه می‌تواند او را مقصر فرض کند.

در کشور ما محور جبران خسارت مالی در اغلب حوادث رانندگی بیمه شخص ثالث است. اصول کلی که باید دانست عبارت‌اند از:

بیمه شخص ثالث متعهد به پرداخت خسارات مالی و جانی اشخاص ثالث است؛ یعنی در برخورد با خودروی پارک ‌شده، معمولاً خسارت وارد شده به مال صاحب خودروی پارک‌ شده از طریق بیمه شخص ثالث راننده مقصر قابل مطالبه است.

سقف‌های پرداخت بیمه بسته به تعهد مالی مندرج در هر بیمه‌نامه متفاوت است و مقادیر مرجعی (مانند سقف بدون کروکی) از سوی مراجع بیمه‌ای اعلام می‌شود؛ برای مثال سقف پرداخت بدون کروکی رقمی محدود (مثلاً حدود 50 میلیون تومان در سال‌های اخیر برای برخی سطوح پوشش حداقلی) است و سقف با کروکی بسیار بالاتر و تابع تعهد قرارداد بیمه‌نامه است؛ بنابراین در خسارت‌های بالا، چنانچه طرف مقصر تعهدات بیمه‌ای محدود داشته باشد، مازاد خسارت باید از طریق طرف مقصر یا روندهای قضایی مطالبه شود.

وقتی راننده مقصر، پس از برخورد با خودروی پارک‌ شده محل را ترک می‌کند، وضعیت از منظر حقوقی جنبه‌های متفاوتی پیدا می‌کند:

اگر حادثه منجر به جرح یا فوت شده باشد، ترک صحنه منشأ مسئولیت کیفری سنگین خواهد بود؛ مطابق ماده‌های مربوط در قانون مجازات اسلامی، فرار از صحنه در این موارد می‌تواند موجب تشدید مجازات تا بیش از دو سوم حداکثر مجازات مقرر و حتی حبس شود؛ بنابراین پیگرد کیفری و ضمیمه شدن پرونده به مرجع قضایی محتمل است.

در حوادث صرفاً مالی (بدون جرح)، ترک صحنه ممکن است موجب مجازات کیفری نشود، اما مالک آسیب‌دیده می‌تواند از طریق شواهد (عکس، فیلم، پلاک به‌دست‌آمده، دوربین‌های مداربسته) و طرح شکایت مدنی یا کیفری، نسبت به شناسایی و مطالبه خسارت اقدام کند. در بسیاری از موارد، پلیس با بهره‌گیری از اطلاعات پلاک یا دوربین‌های شهری موفق به شناسایی متواری می‌شود.

تصادف با خودروی پارک ‌شده از منظر حقوقی موضوعی میان‌رشته‌ای است که مستلزم توجه به مقررات راهنمایی و رانندگی، ضوابط بیمه‌ای و در مواردی قواعد کیفری و مدنی است. بهترین راه پیشگیری، رعایت مقررات پارک و رانندگی و در زمان حادثه، مستندسازی و استفاده از ظرفیت‌های نظارتی و بیمه‌ای است. چنانچه حادثه رخ داد، اقدامات سریع و مستند، تهیه کروکی در موارد لازم و اطلاع‌رسانی به شرکت بیمه و مراجع قضایی، ابزارهای اصلی برای تأمین حقوق زیان‌دیده است. برای موارد خاص و پیچیده، اخذ مشاوره حقوقی رسمی معمولاً مسیر پیگیری را تسریع و نتیجه را تضمین می‌کند.