تصادف ساختگی برای گرفتن دیه چه مجازاتی دارد؟

در سال‌های اخیر پدید آمدن تصادف ساختگی یا صحنه‌سازی تصادف به‌عنوان یکی از مصادیق جرم و کلاه‌برداری در فضای شهری و جاده‌ای ایران، مخاطرات جدی برای شهروندان بی‌گناه و نظام حقوقی و بیمه‌ای کشور پدید آورده است. این پدیده هنگامی خطرناک‌تر می‌شود که افراد ناآگاه یا غیر مقصر در صحنه‌ تصادف گرفتار برنامه‌هایی سازمان‌یافته برای دریافت غرامت یا دیه شوند؛ پیامدهای آن از فشار روانی و مالی تا درگیر شدن در پرونده‌های کیفری و حتی محرومیت از خدمات بیمه‌ای گسترده است.

علاوه بر ضرر فردی، تداوم تصادف‌های ساختگی منابع صندوق‌های بیمه را تحلیل برده و به افزایش نرخ حق‌بیمه و کاهش اعتماد عمومی منجر می‌شود؛ بنابراین، شناخت دقیق مصادیق، روش‌های تشخیص و راهکارهای حقوقی و بیمه‌ای برای مواجهه با این پدیده از ضرورت‌های امروز جامعه است.

تصادف ساختگی به وضعیتی اطلاق می‌شود که در آن افراد عمداً صحنه‌ای را شبیه‌سازی می‌کنند تا به‌واسطه آن از راننده یا شرکت بیمه خسارت یا دیه دریافت کنند. این اقدام می‌تواند به‌صورت تنهایی یا با تبانی رانندگان، شاهدان ساختگی، یا کارگزاران سودجو انجام شود. مصادیق متعدد این نوع شیوه‌های کلاه‌برداری شامل توقف ناگهانی در جاده با هدف برخورد، وارد کردن خسارت جزئی به خودرو به‌طور عمدی، جایگزینی خودرو یا اسناد، یا وانمود کردن به وقوع صدمات بدنی بدون وجود علت واقعی است. در بسیاری از موارد، طراحان این صحنه‌ها سعی می‌کنند با ایجاد ادعاهای گمراه‌کننده و ارائه مدارک و شواهد نادرست، صحنه را واقعی جلوه دهند تا پرداخت خسارت از سوی بیمه یا مطالبه دیه از طرف مقابل تسهیل شود.

صحنه‌سازی برای دریافت خسارت مالی از بیمه: متداول‌ترین شکل است که در آن افراد خسارت ظاهری یا واقعی اما عمدی ایجاد می‌کنند تا بیمه را مجبور به پرداخت کنند.

صحنه‌سازی برای دریافت دیه یا مطالبات بدنی: طرح‌هایی که در آن ادعای به وجود آمدن صدمات بدنی می‌شود؛ ممکن است جراحات مصنوعی یا نمایشی نیز وجود داشته باشد.

تعویض خودرو یا تبانی با راننده مقصر: گاه خودرو یا هویت راننده عوض می‌شود تا فرد دیگری مسئول شناخته شود یا از تعقیب قانونی گریخته شود.

تبانی با شاهدان یا کارشناسان: استفاده از شاهدان ساختگی یا ارائه گزارش‌های جعلی برای توجیه وقوع حادثه.

طرح‌های سازمان‌یافته و شبکه‌ای: گروه‌هایی که به‌صورت سیستماتیک به تولید و اجرای صحنه‌های ساختگی می‌پردازند و از اطلاعات و روش‌های تکراری استفاده می‌کنند.

شناخت انواع تصادفات ساختگی به مأموران انتظامی، کارشناسان بیمه و حقوق‌دانان کمک می‌کند تا الگوها را شناسایی و از وقوع خسارت‌های ثانویه جلوگیری کنند. منابع انتظامی و خبری مواردی از تشخیص این‌گونه صحنه‌سازی‌ها توسط استعلام‌های هوشمند و کارشناسان پلیس را مستند کرده‌اند.

در نظام حقوقی ایران، ایجاد تصادف به‌منظور دریافت خسارت یا دیه عمدی، مصداق اعمال متقلبانه و مرتکب شدن جرائم متعدد کیفری است. قوانین مربوط به بیمه اجباری و همچنین مقررات کیفری کشور برای این پدیده مجازاتی در نظر گرفته‌اند؛ از جمله حبس تعزیری، جزای نقدی و محرومیت از امتیازات بیمه‌ای.

به‌عنوان نمونه، بر اساس تفسیرها و رویه‌های قضایی و آیین‌نامه‌های مرتبط، فردی که با صحنه‌سازی یا تعویض خودرو و اقدامات متقلبانه وجوهی بابت خسارت دریافت کند، می‌تواند به حبس (مدت متغیر، اغلب بین شش ماه تا دو سال بسته به شدت جرم) و جزای نقدی محکوم شود. علاوه بر این، چنانچه راننده با صحنه‌ساز تبانی کرده باشد، هر دو طرف مشمول مجازات خواهند شد و شرکت‌های بیمه نیز می‌توانند حق بیمه یا دریافت خدمات را از متخلفان سلب کنند. تفسیرهای حقوقی و نظریه‌های قضایی موضوع را تحت پوشش ماده‌ها و مقررات خاص قانون بیمه و قانون مجازات اسلامی قرار داده‌اند.

جرم صحنه ‌سازی تصادف مجموعه‌ای از افعال متقلبانه است که هدف نهایی آن فریب دادن شرکت‌های بیمه، مراجع قضایی یا اشخاص ثالث برای دریافت وجوه ناشی از خسارت یا دیه است. این جرم ممکن است در قالب کلاه‌برداری، جعل سند، شهادت دروغ، اخلال در نظم عمومی یا توطئه صورت گیرد و گاه چند عنوان مجرمانه به‌صورت توأمان برای مجرمین استناد می‌شود.

مرجع قضایی با توجه به شواهد، نحوه‌ ارتکاب و همکاری یا عدم همکاری سایر افراد، مجازات مناسب را تعیین خواهد کرد؛ مجازات می‌توانند از حبس و جزای نقدی تا مصادره‌ اموال یا ممنوعیت از فعالیت‌های مشخص متغیر باشند. متون قانونی و شیوه‌نامه‌های بیمه نیز بر بازگرداندن وجوه پرداخت‌ شده به ‌خطا و دریافت خسارت قانونی از مرتکبین تأکید دارند.

تشخیص تصادف ساختگی ترکیبی از مهارت‌های انتظامی، کارشناسی فنی و فناوری اطلاعات است. راه‌ها و شاخص‌های شناخته‌شده عبارت‌اند از:

بررسی فنی خودروها و شواهد فیزیکی: الگوی ضربه‌ها، محل و جهت برخورد، میزان و نوع خسارت با معیارهای فیزیکی و مکانیکی تطبیق داده می‌شود.

استعلام‌های هوشمند پلیسی و پایگاه‌های اطلاعاتی: استفاده از سامانه‌های ثبت سوابق رانندگی و بیمه‌ای برای کشف تبانی یا سابقه مشابه.

معاینه پزشکی قانونی: تطبیق جراحات ادعایی با گزارش‌های پزشکی و تطبیق زمان و مکان صدمات.

تحلیل رفتار و ادعاهای شاهدان: ناسازگاری‌های روایت‌ها، وجود شاهدان مشکوک یا تکرار الگوهای مشابه در پرونده‌ها می‌تواند هشدار دهنده باشد.

بازبینی مدارک و کنترل اصالت اسناد: بررسی صحت و تطابق مدارک ارائه‌شده، فاکتورها و تصاویر.

پلیس راهور و کارشناسان رسمی راه و ترابری و پزشکی قانونی نقش اساسی در بازسازی صحنه و ارائه گزارش‌های کارشناسی دارند که می‌تواند در اثبات ساختگی بودن حادثه تعیین‌کننده باشد. استفاده از فناوری‌های نوین همچون بررسی ویدیویی، داده‌های GPS و شبکه‌های اطلاعاتی نیز کار شناسایی را تسهیل کرده است.

شرکت‌های بیمه وظیفه دارند ضمن رعایت حقوق بیمه‌گزاران، از پرداخت‌های نامشروع جلوگیری کنند. در رویه معمول بیمه‌گر پس از دریافت ادعای خسارت، پرونده را بازبینی و در صورت وجود هرگونه علامت مشکوک، آن را به‌صورت کامل کارشناسی می‌کند. اگر صحنه‌سازی تشخیص داده شود، شرکت بیمه می‌تواند از پرداخت خسارت خودداری کرده، مبالغ پرداخت‌شده را مطالبه بازگرداند و علیه مرتکبین اعلام جرم کند.

متخلفان ممکن است علاوه بر تعقیب کیفری، از خدمات بیمه‌ای محروم شده و در محاسبه حق‌بیمه به‌عنوان عامل پرخطر لحاظ شوند. بیمه مرکزی و شرکت‌ها همچنین با همکاری نیروی انتظامی و مراجع قضایی مکانیسم‌هایی برای تبادل اطلاعات و جلوگیری از شیوه‌های تکراری تقلب ایجاد کرده‌اند. با توجه به هزینه‌های ناشی از تقلب، شرکت‌های بیمه به‌طور فزاینده‌ای بر استعلام‌های شبکه‌ای و کارشناسی دقیق‌ تأکید دارند.

تصادف ساختگی نه‌تنها یک عمل مجرمانه و غیراخلاقی است، بلکه به‌طور مستقیم امنیت اقتصادی و روانی مردم و پایدارسازی نظام بیمه‌ای را تهدید می‌کند. برای کاهش این پدیده لازم است که سه رکن اساسی یعنی پلیس و دستگاه قضایی، شرکت‌های بیمه و شهروندان همکاری نزدیک داشته باشند. اطلاع‌رسانی عمومی درباره پیامدهای قانونی و مالی صحنه‌سازی، تقویت سامانه‌های استعلام و تبادل اطلاعات بین بیمه و پلیس، آموزش کارشناسان برای بازسازی دقیق صحنه و افزایش بازدارندگی قضایی از طریق برخورد قاطع و علنی با متخلفان می‌تواند در کاهش این اقدامات مؤثر باشد.