منبع انبساط رادیاتور خودرو چیست و چه وظیفه‌ای بر عهده دارد؟

در خودروهای امروزی، سیستم خنک‌کننده موتور یکی از حیاتی‌ترین مجموعه‌هاست که وظیفه آن جلوگیری از گرم شدن بیش از حد موتور و حفظ دمای کاری مناسب است. این سیستم شامل اجزایی چون واترپمپ برای گردش مایع خنک‌کننده، ترموستات برای تنظیم مسیر جریان مایع، رادیاتور برای تبادل حرارت با هوا و اجزای مربوط به تهویه است.

رادیاتور به‌عنوان قلب این سیستم، مایع خنک‌کننده را خنک می‌کند و آن را بار دیگر به موتور بازمی‌گرداند تا دمای موتور ثابت نگه داشته شود. در کنار این اجزا، منبع انبساط رادیاتور نیز نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند؛ قطعه‌ای که اگرچه خیلی به چشم نمی‌آید، اما عملکرد صحیح همه بخش‌های سیستم خنک‌کننده به آن متکی است.

منبع انبساط رادیاتور که در خودروهای امروزی به‌عنوان مخزن ذخیره و مدیریت مایع سرریز شناخته می‌شود، بخشی از سیستم خنک‌کننده است که به‌صورت مستقیم به رادیاتور متصل می‌شود. این مخزن پلاستیکی از طریق یک شیلنگ به سیستم متصل است و مایع خنک‌کننده که در اثر گرما منبسط می‌شود را در خود ذخیره می‌کند. در واقع، وقتی موتور گرم می‌شود و آب و مایع خنک‌کننده تحت فشار قرار می‌گیرند و حجمشان افزایش می‌یابد، منبع انبساط این افزایش حجم را جذب می‌کند تا فشار در سیستم به‌طور ایمن حفظ شود و از نشت یا آسیب به دیگر بخش‌ها جلوگیری شود

این قطعه در خودروهای مدرن نقش دوگانه‌ای دارد: هم مخزن ذخیره مایع در زمان‌های افزایش دماست و هم به‌عنوان فراهم‌کننده مایع به سیستم در زمان کاهش دما عمل می‌کند. به همین دلیل است که منبع انبساط از اهمیت بالایی در تضمین عملکرد صحیح سیستم خنک‌کننده خودرو برخوردار است و می‌تواند از خرابی‌های جدی موتور جلوگیری کند.

نحوه عملکرد منبع انبساط خودرو به‌صورت سیستم بسته و هوشمند است. در شرایط عادی، مایع خنک‌کننده در داخل رادیاتور و موتور گردش می‌کند. وقتی موتور در حال کار است و دمای آن افزایش می‌یابد، آب و مایع خنک‌کننده منبسط شده و فشار داخل سیستم افزایش می‌یابد. در این وضعیت، مایع اضافی از طریق شیلنگ متصل به منبع انبساط وارد این مخزن می‌شود و فشار را در محدوده قابل‌قبول حفظ می‌کند.

با خاموش شدن موتور و کاهش دما، مایع خنک‌کننده منقبض می‌شود و کاهش حجم می‌یابد. این کاهش حجم سبب ایجاد خلأ جزئی در سیستم شده و مایع ذخیره‌شده در منبع انبساط به‌طور خودکار از طریق لوله‌های متصل به سیستم باز می‌گردد تا سطح مایع خنک‌کننده در رادیاتور و مسیر گردش آن حفظ شود. این چرخه رفت‌وبرگشت مایع بین رادیاتور و منبع انبساط کمک می‌کند تا همواره سطح مناسب و فشار بهینه مایع خنک‌کننده در سیستم برقرار باشد.

شناخت نشانه‌های خرابی منبع انبساط رادیاتور ماشین می‌تواند به پیشگیری از آسیب جدی به موتور کمک کند. برخی از علائم متداول خرابی این قطعه عبارت‌اند از:

• کاهش مکرر سطح مایع خنک‌کننده در منبع یا رادیاتور بدون نشتی واضح در قسمت‌های دیگر.
• سرریز مایع خنک‌کننده از منبع در زمان کار موتور یا پس از پارک کردن خودرو.
• وجود ترک، شکستگی یا نشتی در بدنه منبع انبساط که با نگاه ساده قابل‌رؤیت است.
• گرم شدن بیش از حد موتور به دلیل عدم بازگشت صحیح مایع خنک‌کننده به سیستم.
• هوا گرفتن سیستم خنک‌کننده که ممکن است ناشی از عدم عملکرد مناسب منبع انبساط در حذف حباب‌های هوا باشد.

اگر این علائم را مشاهده کردید، بررسی تخصصی منبع انبساط و دیگر اجزای سیستم خنک‌کننده توسط مکانیک توصیه می‌شود تا از ایجاد خرابی‌های گسترده‌تر جلوگیری شود.

خرابی منبع انبساط رادیاتور ماشین می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد که در پایین به مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌شود:

استهلاک و فرسودگی پلاستیک منبع: با گذشت زمان و تحت تأثیر حرارت مداوم موتور، بدنه پلاستیکی منبع ممکن است ترد و شکننده شده و در نهایت دچار ترک یا شکستگی شود.

آسیب دیدن شیلنگ‌های متصل به منبع: فشار مایع خنک‌کننده و لرزش‌های موتور می‌تواند اتصالات شیلنگ‌ها را ضعیف کند و باعث نشت در محل اتصال شود.

خرابی درپوش منبع انبساط: درپوش منبع از اجزای کلیدی برای حفظ فشار مناسب در سیستم است. اگر این درپوش دچار نشتی یا خرابی شود، فشار سیستم به‌درستی کنترل نمی‌شود.

فشار بیش‌ازحد در سیستم خنک‌کننده: مشکلات دیگر سیستم مانند ترموستات معیوب یا مسدود شدن مسیر گردش مایع می‌تواند باعث افزایش فشار بیش‌ازحد و در نتیجه آسیب به منبع انبساط شود.

آلودگی یا رسوب در مایع خنک‌کننده: رسوب یا ناخالصی در مایع می‌تواند باعث انسداد در مسیرها یا آسیب به بدنه منبع شود و عملکرد آن را مختل کند.

بررسی منظم و تعویض به‌موقع مایع خنک‌کننده همراه با بازرسی منابع انبساط، می‌تواند از بسیاری از این مشکلات جلوگیری کند.

میزان آب منبع انبساط خودرو باید در محدوده‌ای مشخص قرار گیرد تا سیستم خنک‌کننده مؤثر و ایمن کار کند. بیشتر منابع انبساط طراحی شده‌اند تا سطح مایع خنک‌کننده در آن‌ها زمانی که موتور سرد است، در بین حداقل (Low) و حداکثر (Full) روی بدنه منبع قابل‌رؤیت باشد. این سطوح معمولاً با علامت‌های مشخص روی مخزن درج شده‌اند. در حالت سرد، سطح مایع باید نزدیک به علامت Full باشد تا فضای کافی برای انبساط در زمان گرم شدن موتور وجود داشته باشد

اگر سطح مایع کمتر از حداقل باشد، سیستم ممکن است نتواند به‌درستی کار کند و موتور بیش از حد گرم شود. برعکس، پر بودن بیش از حد منبع هنگام سرد بودن هم می‌تواند باعث ایجاد فشار غیرطبیعی در سیستم شود. به همین خاطر رعایت سطوح مناسب مایع در منبع انبساط در حفظ سلامت موتور اهمیت فراوان دارد.

یکی از رایج‌ترین پرسش‌ها در بین رانندگان این است که علت سرریز آب از منبع انبساط خودرو چیست؟ این پدیده معمولاً در زمان‌های گرم شدن موتور یا پس از روشن شدن طولانی رخ می‌دهد و می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد:

افزایش بیش‌ازحد دمای موتور که باعث انبساط بسیار زیاد مایع خنک‌کننده و فشار بیش‌ازحد در سیستم می‌شود؛ در این شرایط مایع اضافه وارد منبع انبساط می‌شود تا فشار کاهش یابد

خرابی یا نشتی در درپوش منبع که از کنترل صحیح فشار جلوگیری می‌کند و اجازه می‌دهد مایع از محل نامناسبی سرریز شود.

وجود هوا یا حباب در سیستم خنک‌کننده که می‌تواند باعث نوسان فشار و در نتیجه سرریز مایع از منبع شود.

انسداد در مسیر گردش مایع که باعث می‌شود مایع نتواند به‌صورت یکنواخت گردش کند و فشار در نقاطی تجمع یابد، از جمله محل ورود به منبع انبساط.

برای رفع مشکل سرریز، باید ابتدا سیستم را خاموش و پس از خنک شدن کامل، سطوح مایع و نشتی‌ها را بررسی کرد و در صورت نیاز، قطعات معیوب را تعویض نمود.

در نهایت باید گفت منبع انبساط رادیاتور خودرو یکی از اجزای ضروری سیستم خنک‌کننده موتور است که نقش حیاتی در مدیریت فشار و حجم مایع خنک‌کننده ایفا می‌کند. این مخزن با ذخیره مایع اضافی در زمان گرم شدن موتور و بازگرداندن آن هنگام سرد شدن، کمک می‌کند تا سطح مایع خنک‌کننده در سیستم همیشه در حد بهینه باشد و از مشکلاتی چون جوش آوردن، نشت و فشار بیش‌ازحد جلوگیری شود. بررسی منظم میزان آب منبع انبساط خودرو و توجه به علائم خرابی، می‌تواند از بروز خرابی‌های جدی در موتور جلوگیری کند و عمر مفید سیستم خنک‌کننده را افزایش دهد.