موتور تداخلی چیست و چه تفاوتی با پیشرانه معمولی دارد؟

احتمالاً میدانید که اساس کار پیشرانه‌های درون‌سوز، حرکت پیستون در سیلندر است. در همین حال، برای ورود سوخت و هوا به محیط سیلندر و خروج دود حاصل از احتراق نیز سوپاپ‌هایی روی سرسیلندر وجود دارد که در زمان مناسب باز و بسته می‌شوند. حال به پیشرانه‌ای که در فضای داخل سیلندر پیستون با سوپاپ همپوشانی داشته باشد، موتور تداخلی گفته می‌شود؛ به‌عبارت‌دیگر، در موتور تداخلی، زمانی که پیستون به بالاترین حد خود در سیلندر می‌رسد که به آن نقطهٔ مرگ بالا گفته می‌شود، اگر سوپاپ باز باشد، به آن برخورد خواهد کرد. در این پیشرانه‌ها، تسمه یا زنجیر تایم حرکت این قطعات را تنظیم می‌کند تا از برخورد آن‌ها جلوگیری شود. این یعنی سوپاپ‌ها زمانی که پیستون پایین است باز می‌شوند و زمانی که پیستون بالا می‌آید بسته می‌شوند؛ بنابراین، در شرایط عادی پیستون و سوپاپ‌ها باهم تماس نخواهند داشت مگر اینکه تسمه یا زنجیر تایم پاره یا خراب شود.

اکثر پیشرانه‌های خودروهای امروزی از نوع تداخلی است. دلیل این موضوع یک کلمه است، راندمان. در پیشرانه‌های تداخلی، ازآنجایی‌که پیستون در محیط سیلندر بالاتر می‌رود و محفظهٔ احتراق کوچک‌تر می‌شود، نسبت تراکم افزایش میابد و درنتیجه، موتور قدرت بیشتری تولید می‌کند. علاوه بر این، در پیشرانه‌های تداخلی امکان استفاده از سوپاپ‌های بزرگ‌تری وجود دارد که می‌توانند بیشتر باز شوند و تنفس بهتری را برای موتور فراهم کنند. موتورهای تداخلی همچنین آلایندگی و مصرف سوخت کمتری هم دارند؛ اما با وجود این مزیت‌ها، در پیشرانه‌های تداخلی اگر تسمه تایم پاره شود یا زنجیر تایم یک یا چند دنده رد کند و موتور از هماهنگی خارج شود، پیستون‌ها به سوپاپ‌ها برخورد خواهند کرد و آسیب بزرگ و بسیار پرهزینه‌ای را به موتور وارد می‌کند. البته پیشرانه‌هایی که از زنجیر تایم استفاده می‌کنند، از این بابت نگرانی کمتری دارند زیرا دوام زنجیر تایم زیاد است ولی در موتورهایی که از تسمه تایم استفاده شده، تسمه باید در فواصل زمانی توصیه‌شده توسط سازنده که معمولاً بین هر 100 تا 150 هزار کیلومتر است، تعویض شود.

در پیشرانهٔ غیرتداخلی که به آن موتور هرزگرد هم گفته می‌شود، پیستون‌ها با سوپاپ‌ها هرگز و تحت هیچ شرایطی تماس پیدا نمی‌کنند. این یعنی حتی اگر تسمه تایم پاره یا زنجیر تایم خراب شود، بازهم برخورد این قطعات باهم غیرممکن خواهد بود؛ بنابراین، در یک موتور غیرتداخلی، اگر تسمه تایم پاره شود، صرفاً با تعویض تسمه و تنظیم دوبارهٔ تایمینگ پیستون‌ها و سوپاپ‌ها، موتور تعمیر خواهد شد و مثل قبل کار خواهد کرد. درنتیجه، هزینهٔ تعمیر یک موتور غیرتداخلی در صورت پاره شدن تسمه تایم بسیار ارزان‌تر از یک موتور تداخلی خواهد بود. بااین‌حال، بازدهی و راندمان موتورهای غیرتداخلی پایین‌تر است و به همین دلیل، امروزه تقریباً منسوخ شده‌اند. همچنین در موتورهای تداخلی با تعویض به‌موقع تسمه تایم، به‌راحتی می‌توان از آسیب‌های بزرگ و پرهزینه جلوگیری کرد.

در حال حاضر تمام خودروهای ایرانی از موتورهای تداخلی استفاده می‌کنند و قبلاً تنها پیکان و پراید موتورهای غیرتداخلی داشتند. همچنین پس‌ازاینکه استانداردهای آلایندگی یورو چهار در ایران اجرایی شد و سایپا اقدام به ارتقاء موتور پراید کرد، ضریب تراکم این موتور را افزایش داد و درنتیجه، پیشرانهٔ پراید هم به تداخلی تبدیل شد. تولید این موتور در سال 1391 آغاز شد و با پسوند HP+ در سینه پراید قرار گرفت؛ بنابراین، موتور پرایدهای بعد از مدل 1391 هم مثل خودروهایی همچون پژو 206، پژو 405، کوییک، رنو تندر 90 و... از نوع تداخلی است.