طبق خودرو چیست و چه وظیفه ای دارد + عیب یابی و راه حل

سیستم تعلیق خودرو شامل بخش‌های بسیار زیادی می‌شود؛ یک مجموعه مکانیکی و هیدرولیکی پیشرفته که می‌تواند ضربات وارد از مسیرهای ناهموار یا دست‌اندازها به خودرو را به خود جذب کند و باعث ایجاد سواری نرم و آسیب‌ نرسیدن به سرنشینان شده، اجزای موتور و شاسی را از ضربه‌دیدن مصون می‌کند و عملکرد چرخ‌ها را ارتقا می‌دهد و باعث ایجاد ارتباط موثر میان چرخ و مسیر می‌شود. بنابراین به‌راحتی می‌‌توانیم درک کنیم که چرا این مجموعه برای خودرو حیاتی و مهم است اجزای داخلی آن هم مانند بازوی آزاد، شاه پین، بازوی کنترلی و... باید در سلامت کامل باشند.

یکی از بخش‌های مهم سیستم تعلیق که از اهمیت بالایی برخوردار است، طبق نام دارد. که در ادامه این مطلب با عملکرد و خرابی‌های احتمالی و راهکارهای رفع آن خواهیم پرداخت. پیش از شروع بهتر است به چیستی طبق نگاهی داشته باشیم.

مقالات مرتبط:

• علت لرزش فرمان خودرو چیست؟ به همراه راهکارهای رفع آن
• در مورد زوایای چرخ خودرو چه می‌دانید؟!
• علل سفتی فرمان هیدرولیک و راه حل آن

شاسی خودرو به‌ویژه در مدل‌های سواری به‌شکل یکپارچه طراحی و ساخته می‌شود یا ابتدا از بخش‌های مختلف ساخته شده و به‌صورت یکپارچه مونتاژ می‌شود. نتیجه آن است که این قطعه بزرگ به‌شکل صلب درمی‌آید و امکان حرکت ندارد و درصورت واردشدن ضربات سنگین به آن، می‌تواند با شکستگی یا ترک مواجه شود که رفته‌رفته در عملکرد آن خلل وارد کرده و ممکن است باعث ایجاد سانحه شود.

مهندسان برای جلوگیری از این مشکل، سیستم تعلیق یا فنربندی را اختراع کرده‌اند که شامل اجزای هیدرولیک و مکانیکی فلزی می‌شود. تقریبا تمام این قطعات به نوعی درحال حرکت هستند تا بتوانند اثر ضربه وارده از مسیر را کاهش دهند اما همچنان باید وظیفه حفظ ارتباط اجزا را هم در دست بگیرند. درست است که فنربندی ضربات وارد به شاسی را می‌گیرد اما پیش از اتصال به آن، باید به قطعه‌ای به نام طبق وصل شود که برایش نقش رابط را بازی می‌کند.

از آنجا که طبق رابط شاسی و تعلیق به شمار می‌رود لازم است مستحکم و قابل‌اطمینان باشد تا مجموعه‌ها دچار مشکل نشوند. این قطعه فلزی درکنار حفظ ارتباط با شاسی، به‌ویژه اثر نیروی عرضی وارد از جاده به آن را خنثی می‌کند. اما این طبق چطور به تعلیق و شاسی متصل می‌شود؟

خودروهای سواری به ازای هر چرخ یک طبق دارند و کامیون‌ها و خودروهای شاسی‌بلند از دو طبق بالا و پایین بهره‌مند می‌شوند. محل نصب این قطعه در هر دو محور، پشت چرخ‌ها قرار دارد.

طبق در نگاه نخست یک قطعه فلزی ساده با شمایل مخصوص خود (جناغی، شکل یک بومرنگ یا اشکال مشابه) است که با توجه به نقش آن طراحی شده است. این قطعه از طریق دو بوش محوری به شاسی و از طریق یک راس به بخش‌های متحرک تعلیق متصل می‌شود. بوش‌های پلاستیکی یادشده هم درون یک یک بوش فلزی قرار می‌گیرند و سر جای خود نصب می‌شوند. اتصال راس طبق به مجموعه فنربندی از طریق یک سیبک انجام می‌شود که به سیبک طبق معروف است و اگر بخواهیم دقیق‌تر نگاه کنیم، اتصال طبق را به سگ‌دست و میل موج‌گیر تکمیل می‌کند.

بوش همان کاری که مفصل برای زانو انجام می‌دهد را برای طبق می‌کند و تنها به‌صورت زانویی باز و بسته می‌شود‌؛ به همین دلیل از جنس پلاستیک تهیه شده و برای محافظت بیشتر درون مشابه قاب فلزی قرار می‌گیرد. جنس بوش باعث می‌شود درصورت واردشدن ضربه، برخی از نیروی اثر آن را جذب کند و سروصدا را هم کاهش دهد. به همین دلیل خرابی آن می‌تواند سروصدای زیر خودرو را افزایش دهد.

سیبک طبق اما درجه آزادی بیشتری دارد و شامل یک گوی فلزی می‌شود که درون محفظه خود قرار گرفته است. این محفظه که معمولا از جنس فولاد تهیه می‌شود، خود درون یک بسته پلاستیکی منعطف قرار می‌گیرد. سیبک طبق چرخ را به طبق وصل می‌کند و نباید آن را با سیبک فرمان اشتباه گرفت.

باز کردن طبق با دردسر همراه است و می‌تواند هزینه‌‌‍‌‍‎‌بر باشد، پس بهتر است پیش از معاینه بدون دلیل، با نشانه‌های خرابی آن آشنا باشیم تا درصورت مشاهده آن‌ها، به متخصص مکانیک (جلوبندی سازی) مراجعه کنیم. از جمله علائم خرابی طبق می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• صدای جیرجیر، تق‌تق یا ساییده‌شدن آهن هنگام عبور از دست‌اندازها
• شنیدن صدای ساییده‌شدن آهن یا ضربه محکم در زمان چرخش چرخ و توقف
• احساس لرزش فرمان در سرعت‌های بالا
• انحراف شدید زوایه کمبر و کستر چرخ‌ها و هم‌راستا نبودن آن‌ها

به‌جز این موارد، می‌توان از طریق مشاهدات زیر متوجه شد که طبق مشکل دارد:

• کج شدگی طبق
• پارگی یا لهیدگی بوش‌های طبق
• پارگی گردگیر سیبک طبق و ایراد در آن

نقص در عملکرد طبق می‌تواند منجر به سر و صدا بیشتر در بخش زیرین خودرو مانند صدای تق‌تق یا ساییدگی قطعات به یکدیگر باشد. ممکن است این صدا با حرکت خودرو در روزهای بارانی کمتر شود اما به‌محض خشک‌شدن قطعات دوباره برگردد.

خرابی درجات متفاوتی دارد اما بهتر است در کمتر از چند هفته به تعمیر آن بپردازید. طولانی‌شدن خرابی این قطعه فشار وارد بر آن را به قطعات دیگر منتقل می‌کند و موجب خرابی‌های بیشتر و در نتیجه هزینه‌های بیشتر خواهد شد. ناگفته نماند که نقص بیش‌ازاندازه این بخش می‌تواند روی اتصال درست فنربندی با شاسی هم مشکل ایجاد کند و در فرمان‌پذیری خلل بیافریند.

این عملکرد ناقص می‌تواند یکی از نشانه‌های مهم خرابی طبق یا مونتاژ ناقص آن توسط تعمیرکار یا ... باشد.

توصیه می‌شود این کار به متخصص مکانیک مربوط (جلوبندی‌ساز یا تعمیرکار جلوبندی) محول کنید. تنها لازم است بدانید که برای تعویض آن ابتدا چرخ‌ها باز می‌شوند، سپس پیچ‌ و مهره‌های طبق باز می‌شوند و بوش‌های خارج می‌شوند. طبق از سیستم تعلیق و شاسی جدا می‌شود و سپس با جایگذاری طبق سالم و سفت‌کردن تمام قطعات یادشده، سیستم فرمان تنظیم می‌شود تا انحراف نداشته باشد.

همه خودروها به سیستم تعلیق باکیفیت مجهز نیستند و از این رو بهتر است در عبور از جاده‌های ناهموار، مسیرهای خاکی، دست‌اندازها و سناریوهای مشابه با احتیاط بیشتری رانندگی کنید. بررسی منظم طبق می‌تواند باعث تشخیص زودهنگام خرابی‌های آن شود. علاوه‌بر موارد یادشده، در نظر داشته باشید که حتما طبق‌های باکیفیتی استفاده کنید چراکه بار زیادی بر دوش این قطعه مهم است. فشار کمتر به سیستم تعلیق مانند عدم اضافه‌بار هم می‌تواند به سلامت و طول عمر طبق خودروی شما کمک کند.

برندهای متفاوتی در بازار داخلی هستند که به تولید و فروش طبق مشغول هستند؛ از این میان می‌توان به ایساکو، سایپا یدک، پارس یدک و ایساکو یدک اشاره کرد. در هنگام خرید طبق برای خودروی خود از اورجینال بودن آن، تولید کننده مناسب توصیه‌شده توسط متخصص و گارانتی آن توجه داشته باشید.