مشهورترین خودروهای بلوک شرق، ماشین‌های وحشتناک کمونیستی از لادا تا ترابانت

صنعت خودروسازی هم‌اکنون یک تجارت جهانی است اما همیشه این‌طور نبوده است. در دوران جنگ سرد تا سال 1989، نقشهٔ جهان کاملاً متفاوت بود و کشورهای اروپای شرقی پشت پردهٔ آهنین محصور شده بودند. سپس در نوامبر همان سال، دیوار برلین فروریخت و زنجیره‌ای از وقایع را آغاز کرد که درنهایت پایان اتحاد جماهیر شوروی را رقم زد. تا قبل از این اتفاق، اروپای شرقی صنعت خودروسازی بسیار ضعیفی داشت و خودروهای بلوک شرق عمدتاً مدل‌هایی ارزان‌قیمت، ساده و فاقد هرگونه امکانات بودند. در ادامه قصد داریم با مشهورترین خودروهای بلوک شرق آشنا شویم یعنی خودروهایی که در دوران جنگ سرد منظره‌ای آشنا در خیابان‌های کشورهای اروپای شرقی بودند.

طی چند سال اخیر، کرواسی با هایپرکار الکتریکی نورا تأثیر بزرگی روی خودروسازی جهانی گذاشته است اما از دههٔ 70 تا 90، کرواسی یکی از بخش‌های یوگسلاوی بود یعنی یک جمهوری فدرال سوسیالیستی بزرگ که یوگو 45 را به جهان تحمیل کرد. این خودرو در اصل نسخه‌ای کوتاه شده از فیات 127 بود و توسط شرکت زاستاوا در صربستان تولید می‌شد. یوگو از یک پیشرانهٔ 45 اسب بخاری استفاده می‌کرد و از مشکل زنگ‌زدگی رنج می‌برد. این خودرو حتی در بریتانیا و ایالات‌متحده هم عرضه شد اما موفقیتی به دنبال نداشت. از یوگو به‌عنوان یکی از بدترین خودروهای تاریخ یاد می‌شود.

این روزها نمونه‌های باقیماندهٔ ترابانت به یکی از جاذبه‌های گردشگری برلین تبدیل شده‌اند اما با نوستالژی نمی‌توان گذشتهٔ وحشتناک این خودرو را فراموش کرد. ترابانت که اولین بار در سال 1957 معرفی شد، یک خودروی بسیار ابتدایی ناخوشایند با پیشرانهٔ دو زمانهٔ ضعیف و شاسی یکپارچه بود. بدنهٔ ترابانت از دوروپلاست ساخته شده بود یعنی یک کامپوزیت رزین پلاستیکی که در آن زمان نوآورانه بود ولی ترابانت حتی از امکانات ابتدایی مثل آمپر سوخت و کمربند ایمنی هم بی‌بهره بود. تولید این خودرو برای چندین دهه ادامه داشت و در سال 1989 صدوپنجاه هزارمین دستگاه آن ساخته شد زیرا تقاضا همچنان برای ترابانت بالا بود اما زمانی که در اکتبر 1990 آلمان شرقی و غربی یکپارچه شد، پایان ترابانت رقم خورد.

لادا نیوا که اولین بار در سال 1977 به بازار آمد، برخلاف دیگر خودروهای این لیست، هنوز بدون تغییر بزرگی در حال تولید است. نیوا در دهه‌های 80 و 90 رسماً در بریتانیا عرضه می‌شد و حتی تا اوایل سال 2022 قبل از حملهٔ پوتین به اوکراین و تحریم روسیه، همچنان در غرب به فروش می‌رسید. نیوا با وجود ساختار یکپارچه و طراحی قدیمی، توانایی‌های آفرود بالایی دارد اما امروزه به‌جز قیمت ارزان هیچ دلیل دیگری برای خرید آن نمی‌توان پیدا کرد.

بین سال‌های 1967 تا 1991، نسخه‌ای ساده‌شده و تغییریافته از فیات 125 در لهستان با نام پولسکی فیات 125p تولید می‌شد. سپس در سال 1979، مدل جدیدی بنام پولونز با استفاده از شاسی و پیشرانه‌های سدان قدیمی 125p معرفی شد. در این پروژه اما مردان بزرگی شامل «جورجتو جوجارو» و «والتر دسیلوا» رئیس طراحی سابق فولکس‌واگن نقش داشتند و بدنهٔ هاچ‌بک پولونز را طراحی کردند. بااین‌حال، این خودرو نمی‌توانست ریشه‌های ماقبل تاریخی خود را پنهان کند. البته پولونز تا سال 2002 تولید شد و تا زمانی که لهستان به اتحادیهٔ اروپا پیوست همچنان در این کشور محبوب بود.

امروزه عادت کرده‌ایم که محصولات داچیا را در بین پرفروش‌ترین خودروهای اروپا ببینیم ولی در دوران بلوک شرق خودروهای این شرکت اصلاً جالب نبودند. محصول اصلی داچیا در آن سال‌ها، خودرویی بنام 1300 بود که بر اساس رنو 12 سال 1969 ساخته شده بود. این خودرو حتی در بازارهای غربی مثل بریتانیا و آلمان هم عرضه شد اما به دلیل کیفیت پایین توفیقی پیدا نکرد. هرچند داچیا 1300 و نسخهٔ جدیدتر آن یعنی 1310 میلیون‌ها رومانیایی را صاحب خودرو کرد اما بسیار عقب‌تر از خودروهای غربی آن دوران بود. این خودرو تا سال 2004 که با لوگان جایگزین شد همچنان تولید می‌شد.

واتربورگ هرچند به‌اندازهٔ ترابانت بدنام نیست اما این هم خودروی خانوادگی جادار ولی بسیار ساده‌ای بود که اولین بار در اواسط دههٔ 60 در آلمان شرقی عرضه شد. مثل اکثر خودروهای این لیست، واتربورگ هم به دلیل کمبود منابع در پشت پردهٔ آهنین، به شکلی ارزان تولید و عرضه شد. این خودرو با فروش حدود 1.2 میلیون دستگاه بین سال‌های 1966 تا 1988، بسیار موفق بود و علاوه بر زادگاهش، در مجارستان، لهستان و بلغارستان هم عرضه شد. واتربورگ حتی در بریتانیا هم عرضه شد اما به دلیل آلایندگی بالای پیشرانهٔ سه سیلندر دو زمانه، واردات آن در سال 1976 متوقف شد.

فیات 126 خودروی کوچکی بود که در سال 1972 به‌عنوان جانشین فیات 500 معرفی شد. نسخه‌ای از این خودرو از سال 1973 به مدت 27 سال با نام پولسکی فیات 126p توسط شرکت لهستانی FSM (مخفف کارخانهٔ تولید خودروهای کوچک) تخت لیسانس فیات در لهستان تولید شد. هرچند این خودرو تنها 23 اسب بخار قدرت داشت اما به لطف قیمت ارزان، بیش از 2.6 میلیون دستگاه از آن ساخته شد. 126p همچنین هرچند با مشکل زنگ‌زدگی مواجه بود اما به یکی از نمادهای لهستان تبدیل شد. کارخانهٔ تولید این خودرو در لهستان هم‌اکنون به تولید جیپ اونجر مشغول است.

هرچند محصولات اشکودا قبل از اینکه در سال 1991 به مالکیت گروه فولکس‌واگن درآید با خودروهای پیشرفته‌ای که امروز به آن‌ها عادت کرده‌ایم فاصلهٔ زیادی داشتند اما نسبت به اکثر خودروهای بلوک شرق برتری داشتند. یکی از این خودروها اشکودا 120 بود که در مدل‌های 105 و 125 هم تولید شد. این یک خودروی خانوادگی کوچک موتور عقب بود که به لطف جان‌سختی و سهولت نگهداری، حتی در بریتانیا هم حدود 120 هزار خریدار پیدا کرد. هرچند اشکودا 120 به‌اندازهٔ سوپرب کنونی جذاب نبود اما قطعاً به‌اندازهٔ دیگر خودروهای این لیست شایستهٔ تمسخر نیست.

سامارا اولین خودروی دیفرانسیل جلوی لادا بود که در سال 1984 معرفی شد. ویژگی مهم‌تر سامارا این بود که برخلاف تمام محصولات قبلی لادا، ارتباطی با فیات 124 نداشت. هدف از توسعهٔ سامارا ساخت خودرویی بود که امکان فروش در بازارهای اروپای غربی را داشته باشد. این خودرو در سراسر جهان از استرالیا گرفته تا کانادا و اکثر کشورهای اروپایی عرضه شد و هرچند کاستی‌هایی داشت اما کیفیت ساخت آن از اکثر خودروهای اروپای شرقی بهتر بود. سامارا سه سال پس از آغاز عرضه در شوروی، راهی بازار بریتانیا شد و به دلیل قیمت پایین‌تر از رقبای غربی، فروش مناسبی را تجربه کرد.

در سال 1964 شرکت آزلک (مخفف کارخانهٔ خودروسازی جوانان کمونیست لنینیستی) در شوروی تولید سدان جدید مسکوویچ 408 را آغاز کرد. این یک خودروی خانوادگی کوچک بود که در نسخه‌های سدان، استیشن و ون ساخته شد. مسکوویچ از یک پیشرانهٔ 1.4 لیتری چهار سیلندر OHV استفاده می‌کرد که از پیشرانهٔ اوپل 1938 مشتق شده بود. این موتور با 50 اسب بخار قدرت، حدود پنج ماه طول می‌کشید تا مسکوویچ را از صفر به سرعت صد کیلومتر بر ساعت برساند. البته بعداً در سال 1967 مدل 412 با پیشرانهٔ 1.5 لیتری قوی‌تر برگرفته از ب‌ام‌و ارائه شد. این سدان شرقی هرچند در پیچ‌ها عملکرد وحشتناکی داشت اما در شوروی و همین‌طور دیگر کشورهای بلوک شرق فروش خوبی را تجربه کرد و حتی در بازارهای صادراتی مثل بریتانیا هم عرضه شد.