قدیمی‌ترین موتورهایی که هنوز تولید می‌شوند، از TU5 تا بلوک کوچک شورلت

در دنیایی که هرروز خبر از پیشرانه‌های برقی و تکنولوژی‌های هیبریدی به گوش می‌رسد، شاید باورش سخت باشد که برخی از موتورهای بنزینی که امروز در خودروهای صفرکیلومتر نصب می‌شوند، ریشه‌ای عمیق در تاریخ دارند؛ برخی حتی به دوران پدران و پدربزرگان ما بازمی‌گردند. این‌ها فقط قطعات فلزی نیستند، بلکه فسیل‌های زنده‌ای از اوج مهندسی دوران خود بوده که با تکامل و به‌روزرسانی، هنوز هم با قدرت در خط تولید حضور دارند. این پیشرانه‌ها ثابت می‌کنند که یک طراحی هوشمندانه و اصولی می‌تواند دهه‌ها در برابر طوفان تغییرات تکنولوژی دوام بیاورد و همچنان کارآمد، قابل‌اعتماد و حتی هیجان‌انگیز باقی بماند. در ادامه، سفری به تاریخچهٔ چند مورد از این موتورهای جاودانه خواهیم داشت.

از سال ۱۹۵۵

بی‌شک، پادشاه بلامنازع این فهرست، موتور V8 بلوک کوچک جنرال موتورز است که اولین بار در سال ۱۹۵۵ معرفی شد. نکتهٔ شگفت‌انگیز این است که ابعاد کلیدی و اولیهٔ این موتور، یعنی فاصلهٔ مرکز سیلندرها و زاویهٔ ۹۰ درجه‌ای بلوک V شکل آن، در تمام این ۷۰ سال بدون تغییر باقی‌مانده است. این ثبات در طراحی پایه، هزینه‌های تولید را به شکل چشمگیری کاهش داده است. البته به‌جز این ابعاد بنیادین، تمام اجزای دیگر موتور ازجمله سیستم سوخت‌رسانی، سرسیلندرها و مواد به کار رفته در آن، کاملاً مدرن شده‌اند. امروز، قلب تپندهٔ سوپراسپرت مدرنی مثل شورلت کوروت، همین پیشرانهٔ ۷۰ ساله است که به اوج تکامل خود رسیده است.

از سال ۱۹۹۴

در سال ۱۹۹۴، نیسان با معرفی سری VQ، انقلابی در موتورهای V6 ایجاد کرد. این موتور با زاویهٔ ۶۰ درجه، طراحی جمع‌وجور و دو میل‌سوپاپ در بالا (DOHC)، به‌سرعت به خاطر عملکرد روان و قابل‌اعتمادش مشهور شد و بارها جوایز معتبر بین‌المللی را از آن خود کرد. معماری مقیاس‌پذیر آن اجازه می‌داد تا حجم‌های مختلفی از آن تولید شود. امروز، نسخه‌های ۳.۵ لیتری و ۳.۸ لیتری این موتور پرافتخار همچنان در خودروهایی مانند نیسان پث‌فایندر و فرانتیر انجام‌وظیفه می‌کنند.

از سال ۱۹۹۷

داستان این پیشرانه تقریباً ۳۰ سال پیش، در سال ۱۹۹۷ با معرفی نسل اول آکورا CL آغاز شد. هوندا این موتور را برای محصولات بزرگ و دیفرانسیل جلوی بازار آمریکا طراحی کرده بود. ویژگی کلیدی آن، استفاده از سیستم SOHC (زمان‌بندی متغیر سوپاپ) با طراحی تک میل‌سوپاپ در بالا (SOHC) بود که با کاهش پیچیدگی و حجم سرسیلندر، موتوری جمع‌وجور، قدرتمند و بادوام را به ارمغان آورد. امروز، نسخه توربوشارژ این موتور نیروبخش مدل‌های قدرتمندی چون آکورا TLX و MDX تایپ S است و نسخه ۳.۵ لیتری تنفس طبیعی آن همچنان در دل خودروهای محبوبی مانند هوندا اودیسه، ریج‌لاین و پایلوت می‌تپد.

از سال ۲۰۰۱

شاید بتوان سری K هوندا را یکی از شناخته‌شده‌ترین موتورهای چهار سیلندر تاریخ دانست. این پیشرانه که کار خود را در سال ۲۰۰۱ آغاز کرد، به دلیل انعطاف‌پذیری و قابلیت اطمینان فوق‌العاده‌اش شهرت دارد. از مدل‌های پایه هوندا آکورد گرفته تا نسخه‌های توربوشارژ و پرقدرت سیویک تایپ R و آکورا اینتگرا تایپ S، همگی از معماری این موتور بهره برده‌اند. حتی نسخه معروف K20 آن در هوندا سیویک Si می‌توانست تا ۸ هزار rpm دور بگیرد.

از سال ۲۰۰۳

نام همی برای علاقه‌مندان به خودروهای عضلانی آمریکایی، نامی مقدس است. نسخهٔ مدرن این موتور V8 با حجم ۵.۷ لیتر در سال ۲۰۰۳ با ساختار سوپاپ پوشراد و زاویهٔ ۹۰ درجه بازگشتی شکوهمندانه داشت و تا دهه‌ها در صدر پیشرانه‌های قدرتمند آمریکایی باقی ماند. این موتور با طراحی ساده و بادوام، پایه‌گذار خانواده‌ای از موتورهای قدرتمند شد که شامل نسخه‌های ۶.۴ لیتری و حتی نسخه‌های سوپرشارژ هلکت می‌شود. در طول این سال‌ها، فناوری‌هایی مانند سیستم غیرفعال‌سازی سیلندرها و سیستم هیبریدی خفیف eTorque نیز به آن اضافه شدند تا همچنان گزینه‌ای جذاب و کارآمد باقی بماند.

از سال ۲۰۰۷

موتور EA888 که در سال ۲۰۰۷ معرفی شد، یکی از پیشگامان استفاده از توربوشارژر در موتورهای کم‌حجم بود. این پیشرانه با رویکردی تکاملی، طی نسل‌های مختلف به‌روز شده و در طیف وسیعی از محصولات فولکس‌واگن، آئودی و حتی پورشه ماکان به کار رفته است. نسل چهارم آن در سال ۲۰۲۲ و نسل پنجم موسوم به EVO 5 در سال جاری میلادی عرضه شد. این موتور با بهره‌گیری از فناوری‌هایی مانند تزریق مستقیم سوخت پرفشار، زمان‌بندی متغیر سوپاپ‌ها و توربوشارژر با هندسه متغیر جدید برای مدل ۲۰۲۵، همچنان یکی از پیشرفته‌ترین موتورهای جهان است.

از سال ۲۰۰۷

اگرچه میتسوبیشی لنسر اوولوشن دیگر تولید نمی‌شود اما میراث مهندسی آن در موتور ۲ لیتری شاسی‌بلند اوتلندر اسپرت همچنان زنده است. این موتور با کد 4B11، ریشه در آخرین نسل لنسر در سال ۲۰۰۷ دارد. ساختار تمام آلومینیومی، استفاده از زنجیر تایم برای کاهش هزینه‌های نگهداری و سیستم کنترل الکترونیکی نوآورانه سوپاپ‌ها (MIVEC) روی هر دو میل‌سوپاپ ورودی و خروجی، از ویژگی‌های آن هستند. نسخه‌های تقویت‌شده و توربوشارژ همین موتور بود که روزگاری لنسر اوولوشن و رالی‌آرت را به اسطوره‌های دنیای رالی تبدیل کرد.

پیشرانه‌هایی که تا اینجا دیدیم، موتورهای مشهور جهانی بودند که اما در کشورمان هم به دلایل مختلفی که یکی از آن‌ها تحریم‌ها و عقب‌ماندگی صنعت خودروسازی است، چندین پیشرانه با عمر چند دهه‌ای همچنان در حال تولید هستند. در ادامه با این موتورها آشنا خواهیم شد.

از سال ۱۹۸۳

نیسان آبی مشهور در سال ۱۳۴۹ در ایران روی خط تولید رفت اما برای دو دهه با پیشرانهٔ ۲ لیتری تولید می‌شد تا اینکه در سال ۱۳۶۹ به پیشرانهٔ قوی‌تر ۲.۴ لیتری Z24 نیسان مجهز شد و همچنان با همین موتور در حال تولید است. این پیشرانه که بزرگ‌ترین نسخه از موتورهای سری Z نیسان بود، در سال ۱۹۸۳ برای پیکاپ‌های داتسون معرفی شد و بعداً به زیر کاپوت نیسان آبی راه یافت.

از سال ۱۹۸۶

کیا پراید که از اوایل دههٔ ۷۰ شمسی به ایران آمد، درواقع توسط مزدا برای فورد طراحی شده بود و بعداً امتیاز تولید آن به کیا داده شد. درنتیجه، این خودرو از پیشرانه‌های سری B مزدا استفاده می‌کرد. نمونه‌های مونتاژ سایپا به نسخهٔ قوی‌تر این موتور مجهز بودند که ۱.۳ لیتر حجم داشت و با نام B3 شناخته می‌شد. این پیشرانهٔ تک میل‌سوپاپ یا SOHC، موتوری جان‌سخت و کم‌استهلاک بود که سال‌ها زیر کاپوت انواع پراید در ایران قرار گرفت. پراید وانت یا ۱۵۱ نیز همچنان با همین موتور تولید می‌شود. البته سایپا طی سال‌ها به‌روزرسانی‌هایی در آن انجام داده و قدرت را به ۷۰ اسب بخار رسانده است. جالب اینکه موتور M15 سایپا که در خانوادهٔ تیبا، ساینا، کوییک و حتی شاهین استفاده می‌شود هم بر اساس همین موتور B3 ساخته شده است.

از سال ۱۹۸۶

پژو-سیتروئن در سال ۱۹۸۶ خانوادهٔ موتورهای TU را معرفی کرد که در انواع مختلفی با حجمی از ۱ تا ۱.۶ لیتری تولید شدند و در طیف گسترده‌ای از محصولات پژو-سیتروئن مورداستفاده قرار گرفتند. پای نسخهٔ ۱.۴ لیتری این موتور که با نام TU3 شناخته می‌شود در سال ۱۳۸۰ با پژو ۲۰۶ به ایران باز شد. این موتور که ۸ سوپاپ است و ۷۵ اسب بخار قدرت دارد، در پژو ۲۰۶ تیپ ۲ و ۳ استفاده می‌شد و هنوز هم برای پژو ۲۰۷ در حال تولید است.

از سال ۱۹۸۹

موتورهای سری XU پژو اولین بار در سال ۱۹۸۱ با پژو ۳۰۱ معرفی شدند. این پیشرانه‌ها هم در حجم‌های مختلفی از ۱.۶ تا ۲ لیتری و به‌صورت ۸ یا ۱۶ سوپاپ تولید می‌شدند و در دهه‌های ۸۰ و ۹۰ میلادی موتور اصلی محصولات پژو و سیتروئن بودند. آشناترین نسخهٔ این خانواده موتور در ایران، نسخهٔ ۱.۸ لیتری یا XU7 است که سال‌ها در پژو ۴۰۵، پژو پارس و سمند استفاده شد. در حال حاضر، نسخهٔ ارتقاءیافتهٔ این موتور با نام XU7 پلاس توسط ایران‌خودرو در حال تولید است و در وانت آریسان و سورن پلاس استفاده می‌شود.

از سال ۱۹۹۶

TU5 بزرگ‌ترین عضو خانوادهٔ موتورهای سری TU پژو بود که در سال ۱۹۹۶ روی خط تولید رفت. این پیشرانه هم مثل TU3 با پژو ۲۰۶ به ایران آمد اما طی سال‌های بعد در خودروهای مختلف ایران‌خودرو از پژو ۴۰۵ گرفته تا رانا و تارا مورداستفاده قرار گرفت. آخرین نسخهٔ این موتور که EC5 نام داشت نیز توسط پژو-سیتروئن تا سال ۲۰۲۲ تولید و در پژو ۳۰۱ و سیتروئن C الیزه استفاده شد. مدتی است سایپا هم تولید نسخهٔ خود از این موتور را با نام ME16 آغاز کرده و به نظر می‌رسد TU5 تا چندین سال دیگر همچنان در ایران به حیات خود ادامه دهد.