چالشهای حضور بانوان راننده در تاکسیهای اینترنتی چیست؟
افزایش حضور زنان در تاکسیهای اینترنتی، یکی از تغییرات مهم بازار کار شهری در سالهای اخیر است. این حضور نهتنها نشاندهنده تلاش زنان برای استقلال اقتصادی و مشارکت بیشتر در اشتغال شهری است، بلکه بخشی از روند تحول سبک زندگی شهرنشینی در ایران محسوب میشود. بااینحال تجربه رانندگی برای زنان در تاکسیهای اینترنتی، مشابه تجربه مردان نیست و مجموعهای از چالشهای فرهنگی، ساختاری، اقتصادی و عملیاتی پیشروی آنها قرار دارد؛ چالشهایی که در گفتوگوهای فضای مجازی، شبکههای اجتماعی و روایتهای مستقیم رانندگان زن بارها تکرار شدهاند.
در این مقاله تلاش کردهایم تصویری جامع و چندلایه از چالشهای بانوان راننده که روزانه با آن مواجه هستند ارائه کنیم. امیدواریم که این گزارش بتواند تجربه حضور بانوان در تاکسیهای اینترنتی را بهبود بخشد.
چالشهای فرهنگی و اجتماعی
یکی از مهمترین موانع، نگرشهای فرهنگی نسبت به حضور زنان در مشاغل خدماتی مبتنی بر فضاهای عمومی است. برای بسیاری از رانندگان زن، مواجهه با تعجب، پرسشهای کنایهآمیز یا نگاه قضاوتگر، تجربهای تکراری است. هرچند این نگاهها لزوماً خشونتآمیز نیستند، اما نوعی فشار روانی ایجاد میکنند که بر عملکرد روزانه راننده تأثیر میگذارد.
برخی از مسافران، زن بودن راننده را برابر با نبود مهارت کافی تلقی میکنند و از همان ابتدا با پیشداوری وارد خودرو میشوند. برخی دیگر، کار رانندگی را برای زنان نامتعارف میدانند و آن را در شأن آنها نمیبینند. این رویکردها اگرچه مستقیم آسیب فیزیکی ایجاد نمیکنند، اما فضا را برای زنان محدود، تنشآلود و غیرحرفهای میسازند.
آزارهای کلامی و تنشهای روانی
ناگفته پیداست که امنیت، یکی از دغدغههای اصلی زنان راننده است. رفتارهای مزاحم، پرسشهای شخصی، تلاش برای برقراری ارتباط نامناسب، یا نگاههای آزاردهنده از سوی برخی مسافران مرد از جمله مواردی است که در روایتهای بسیار دیده میشود.
بااینحال نباید تصور کرد که تجربه زنان تنها به آزار محدود است. بخش مهمی از فشار امنیتی ناشی از ترس از موقعیتهای غیرقابلپیشبینی است: سفرهای شبانه، مسیرهای خلوت، یا سوار کردن مسافری که رفتار او از ابتدا اعتماد برانگیز نیست. این احساس ناامنی باعث میشود بسیاری از زنان سفرهای شبانه، سفرهای به مناطق حاشیهای یا سفرهای بلند را نپذیرند؛ امری که بهطور مستقیم به کاهش درآمد آنها میانجامد.
چالشهای اقتصادی و معیشتی
برخلاف تصور رایج، چالش اقتصادی زنان راننده تنها کمدرآمدی نیست؛ بلکه ساختار نابرابر فرصت درآمد است. زنان به دلایل امنیتی نمیتوانند ساعات پربازده شبانه را کار کنند، بسیاری از آنها مناطق خاصی را از برنامه خود حذف میکنند و برخی سفرهای بلند یا بینشهری را نمیپذیرند.
این محدودیت عملیاتی باعث میشود تعداد سفر روزانه آنها کمتر باشد، درآمدشان ناپایدارتر باشد، رقابت بیشتری در ساعات روز تجربه کنند و هزینههای جانبی مانند سوخت، تعمیر خودرو و استهلاک به نسبت درآمد بیشتر به چشم بیاید. از سوی دیگر، بخش قابلتوجهی از زنان راننده سرپرست خانوار هستند و برخلاف مردان، نمیتوانند ساعات کاری خود را صرفاً بر اساس موقعیت درآمد تنظیم کنند؛ بلکه باید میان شغل، خانه و مراقبت از فرزند تعادل ایجاد کنند تعادلی که اغلب ناممکن است.
چالشهای فنی و عملیاتی
رانندگی شغلی وابسته به سلامت خودرو است. بااینوجود بسیاری از زنان راننده اشاره میکنند که هنگام مراجعه به تعمیرگاهها احساس امنیت و راحتی ندارند. برخی از تعمیرکاران از ناآگاهی فنی زنان سوءاستفاده کرده و هزینههای غیرواقعی اعلام میکنند، برخی دیگر نگاه غیرحرفهای دارند یا خدمات را جدی و دقیق ارائه نمیدهند.
از سوی دیگر، بخش عمدهای از زنان راننده با این چالش روبهرو هستند که برای انجام تعمیرات، باید کودک یا سالمند خانواده را نیز مدیریت کنند؛ درحالیکه مردان راننده چنین فشاری را کمتر احساس میکنند. بهاینترتیب، تعمیرات معمولی نیز به کاری پراضطراب و گاه پرهزینه تبدیل میشود.
چالشهای پلتفرمها
یکی از نکات مهمی که کمتر مطرح میشود، این است که الگوریتمهای تخصیص سفر، گزینههای امنیتی و ابزارهای پلتفرمها عملاً برای تجربه مردانه طراحی شدهاند. زنان راننده بارها گفتهاند که امکان انتخاب نوع سفر (شبانه/روزی) به شکل محدود وجود دارد. گزینه سفرهای فقط مخصوص زنان بهطور سازمانیافته وجود ندارد. همچنین پیگیری مشکلات جدی طولانی یا غیر شفاف است و پلتفرمها برنامههای حمایتی اختصاصی برای رانندگان زن ندارند.
چالشهای خانوادگی
بخش مهمی از مشکلات زنان راننده خارج از خیابان و داخل خانه شکل میگیرد. بسیاری از زنان راننده مادر و مسئول مدیریت خانهاند و شغل رانندگی تنها بخشی از بار روزانه آنهاست. این چند نقشی بودن باعث ایجاد خستگی مزمن، کمبود زمان برای استراحت و فشار روانی مداوم میشود. برخی خانوادهها نیز با اصل کار رانندگی زنان مخالفت دارند و همین موضوع، فضای روانی دشواری برای ادامه کار ایجاد میکند. این فشارهای خانوادگی گاهی رانندگان زن را مجبور میکند صرفنظر از شرایط بازار کار کنند و در ساعاتی فعالیت کنند که از نظر درآمدی چندان مطلوب نیست.
چالشهای زیرساختهای شهری
فضای شهری بهویژه در ساعات شب، برای فعالیت شغلی زنان مناسب نیست. نبود روشنایی کافی، خلوتی برخی معابر، رفتارهای پرخطر برخی موتورسواران، نبود پارکینگ امن و نبود سرویسهای بهداشتی قابلاعتماد از جمله دغدغههایی است که زنان راننده بارها به آن اشاره کردهاند. این کمبودها باعث میشود زنان نتوانند از تمام ظرفیت شهری برای فعالیت استفاده کنند.
چالشهای روحی و روانی
رانندگی برای تاکسی اینترنتی تنها فعالیت فیزیکی یا اقتصادی نیست؛ نوعی نقشآفرینی اجتماعی است. بسیاری از زنان میگویند هنگام کار باید تصویری قوی، آرام و کنترلشده ارائه دهند، حتی اگر از درون مضطرب باشند. آنها باید رفتار مسافر را ارزیابی کنند، مسیر را دقیق مدیریت کنند، در برابر مخاطرات احتمالی هوشیار باشند و همزمان برخورد حرفهای و محترمانه داشته باشند. این فشار روانی در طولانیمدت فرسوده کننده است؛ بهخصوص وقتی راننده احساس میکند ساختار پلتفرمها نیز در کنار او نمیایستد.
پیشنهادهایی برای بهبود فضای کسبوکار بانوان راننده
پیشنهادهای قابلاجرا توسط پلتفرمها
ایجاد گزینه سفر ویژه بانوان
- امکان انتخاب راننده خانم برای مسافران زن
- امکان انتخاب مسافر زن برای رانندگان خانم
- کاهش ریسک تنشها، افزایش حس امنیت، افزایش تقاضا برای رانندگان زن
ارائه بستههای حمایتی مخصوص رانندگان خانم
- تخفیف سرویسهای تعویض روغن، تعمیرگاههای طرف قرارداد و فروشگاههای لوازمیدکی
- ارائه وامهای خرد کمبهره برای تعمیر خودرو
- پوشش بیمهای ویژه بانوان راننده
بهبود الگوریتم توزیع سفر
- اولویت دادن به سفرهای امنتر و منطقیتر برای رانندگان زن
- پرهیز از ارسال سفرهای دورافتاده، حاشیهای یا مسیرهای پرریسک در ساعات خاص
- پیشنهاد مسیرهای پرترددتر در ساعات خلوت
راهاندازی سیستم پشتیبانی ویژه بانوان
- اپراتورهای خانم برای پاسخگویی سریعتر به موارد اضطراری
- رسیدگی جدیتر به گزارشها
- امکان ارسال فوری پیام خطر از داخل اپلیکیشن با دکمه هشدار سریع
برگزاری دورههای آموزشی اختصاصی
- آموزش مدیریت برخوردهای چالشی
- آشنایی با حقوق قانونی راننده
- آموزش اصول تعمیرات سبک (تعویض تسمه، باتری، پمپبنزین، فیوزها، پنچرگیری)
- آموزش مدیریت درآمد و هزینه
طراحی سیستم امتیازدهی شفافتر
- جلوگیری از کاهش امتیاز ناعادلانه در شرایطی مثل لغو سفرهای پرخطر
- بازنگری در امتیازهای مسافران برای رانندگان زن در ساعات شب
پیشنهادهای قابلاجرا توسط نهادهای دولتی و شهری
تدوین قوانین حمایتی ویژه رانندگان زن
- حمایت قانونی در شرایط تهدید یا توهین
- برخورد فوری قضایی با مزاحمتهای مسافران
- در نظر گرفتن ضوابط خاص برای پلتفرمها جهت حفاظت از بانوان راننده
ایجاد پارکینگهای امن و شبانه در نقاط کلیدی شهر
- پارکینگهای دارای نگهبان و سرویس بهداشتی امن
- امکان دسترسی سریع برای استراحت در شیفتهای طولانی
ارائه بیمههای اختصاصی ارزانقیمت
- بیمه مسئولیت حرفهای
- بیمه بدنه ویژه رانندگان پلتفرمهای اینترنتی
- بیمه درآمد در دورههای خرابی خودرو یا حوادث
پیشنهادهای قابلاجرا در سطح شهری و زیرساختی
بهبود روشنایی و امنیت شهری
- افزایش نور خیابانها در مناطق پرتردد
- نصب دوربین بیشتر در نقاط پرخطر
- ایجاد مسیرهای امنتر در نواحی کم رفتوآمد
توسعه مراکز خدمات سریع خودرویی مخصوص خانمها
- مکانیکهای زن یا فضاهای امن برای خدمات شبانه
- سرویسهای تعمیر در محل با تعرفه مشخص
- همکاری شهری با بخش خصوصی برای گسترش این مراکز
پیشنهادهای قابلاجرا توسط جامعه و کاربران
فرهنگسازی رسانهای
- کمپینهایی برای احترام بیشتر به رانندگان زن
- معرفی نقش مثبت آنان در کاهش بیکاری و افزایش کیفیت خدمات حملونقل
تشویق خانوادهها به حمایت از بانوان راننده
- اطلاعرسانی درباره امنیت نسبی پلتفرمها
- کاهش نگرانی خانوادهها برای شیفتهای کاری
پیشنهادهای کاربردی که خود رانندگان خانم میتوانند اجرا کنند
انتخاب حوزه کاری مناسب
- کار در محدودههای آشنا
- پرهیز از سفرهای شبانه در مناطق دور
- انتخاب ساعتهای پرتقاضا و کمریسک
ایجاد شبکه پشتیبانی بین رانندگان خانم
- گروههای مجازی برای اعلامخطر، تجربهها و پیشنهادهای فنی
- هماهنگی برای کمکهای اضطراری در شهر
مدیریت هزینه و نگهداری پیشگیرانه خودرو
- برنامهریزی منظم سرویس
- استفاده از تخفیفهای دورهای
- کاهش هزینههای تعمیرات سنگین با سرویس بهموقع
نصب تجهیزات امنیتی کاربردی
- دوربین داخل خودرو
- دکمه اضطراری قابلدسترس
- چراغقوه، پاور بانک، اسپری فلفل قانونی (در چارچوب مقررات)
آموزش مهارتهای ارتباطی
- نحوه برخورد با مسافرهای سختگیر
- مدیریت اختلافات بدون تنش
- ثبت دقیق گزارشها در برنامه موبایلی
توسعه مهارتهای جانبی برای افزایش درآمد
- انجام پیک سبک روزانه
- کار ترکیبی با سرویسهای خرید، سفارش غذا یا وانت سبک
- کاهش وابستگی به یک منبع درآمد
در پایان باید گفت تجربه رانندگان خانم در تاکسیهای اینترنتی ایران تصویری چندلایه و پیچیده از یک فعالیت اقتصادی نوظهور را بازتاب میدهد؛ فعالیتی که از یک سو فرصتهایی واقعی برای استقلال مالی، انعطافپذیری زمانی و ورود زنان به عرصههای تازه شغلی فراهم کرده و از سوی دیگر با مجموعهای از چالشهای ساختاری، فرهنگی و عملیاتی همراه است.
بخش مهمی از این مشکلات نهفقط حاصل تبعیض یا نگاههای نادرست اجتماعی، بلکه نتیجه مستقیم ضعف زیرساختهای شهری، نبود سیاستهای حمایتی، ناکارآمدی قوانین و طراحی پلتفرمهایی است که هنوز نیازهای متفاوت کاربران زن را بهطور دقیق شناسایی و در الگوریتمها، امکانات و خدمات خود لحاظ نکردهاند.
در این میان، چالشهای اقتصادی و معیشتی از هزینههای سنگین نگهداری خودرو گرفته تا نوسان شدید درآمد باعث میشود حضور پایدار رانندگان زن نیازمند پشتوانه محکمتری باشد. همزمان، مشکلات عملیاتی همچون تعمیرات خودرو، دسترسی به خدمات فنی در ساعات کمتر شلوغ، مدیریت سفرهای شبانه و مواجهه با مسیرهای ناشناخته یا مناطق کم رفتوآمد، همگی فشار مضاعفی ایجاد میکنند. این شرایط وقتی با محدودیتهای خانوادگی، نقشهای اجتماعی سنتی و کمبود حمایتهای نهادی ترکیب میشود، دشواری کار را چند برابر میکند.
در سطحی کلانتر، روشن است که حضور رانندگان زن در صنعت حملونقل پلتفرمی تنها یک موضوع شغلی نیست؛ بلکه بخشی از فرآیند تغییرات اجتماعی ایران است. حل چالشها نیازمند مجموعهای از اقدامات هماهنگ است: از سیاستگذاریهای حمایتی گرفته تا آموزش کاربران، طراحی امکانات ویژه در اپلیکیشنها، ایجاد آییننامههای حمایتی، تقویت امنیت شهری و ارائه بستههای مالی و بیمهای هدفمند. اگر چنین اصلاحاتی صورت بگیرد، تاکسیهای اینترنتی میتوانند به بستری تبدیل شوند که مشارکت اقتصادی زنان را نهفقط ممکن، بلکه پایدار، ایمن و سودآور کند.
در نهایت، هرچند حضور رانندگان خانم امروز با دشواریهای قابلتوجهی همراه است، اما مسیر پیشرو نیز روشن است. با بازنگری سیاستها، تقویت زیرساختها و توجه به نیازهای واقعی زنان، این حوزه میتواند به یکی از موفقترین نمونههای توسعه اشتغال پایدار برای زنان در اقتصاد شهری تبدیل شود.