کامیون‌های معدن در ایران: انواع و کاربردها

کامیون‌های معدنی، دسته‌ای از وسایل‌نقلیه فوق‌سنگین هستند که برای حمل بارهای بسیار سنگین در شرایط سخت و محیط‌های خشن معدن طراحی شده‌اند. این کامیون‌ها برخلاف کشنده‌ها یا کامیون‌های شهری، بیشتر در محیط‌های بسته مانند معادن روباز، پروژه‌های راه‌سازی عظیم یا سایت‌های صنعتی خاص مورد استفاده قرار می‌گیرند. از آنجا که شرایط معادن مختلف متفاوت است، شرکت‌های سازنده هم انواع مختلفی از کامیون‌های معدنی را با ظرفیت‌های متفاوت طراحی کرده‌اند؛ از مدل‌های نسبتا کوچک برای معادن محدود گرفته تا غول‌هایی با ظرفیت بیش از 400 تن. در ادامه با انواع، کاربردها و چالش‌های نگهداری از بزرگ‌ترین کامیون‌های جهان خواهیم پرداخت.

کامیون معدن به نوع خاصی از انواع کامیون‌ها گفته می‌شود که مخصوصا برای جابه‌جایی انواع بار در صنایع حفر و معدن‌کاوی استفاده می‌شوند. این کامیون‌ها که وظیفه حمل بارهای حجیمی مانند خاک، سنگ و مواد معدنی را بر دوش می‌کشند، معمولا سرعت کمی بهره‌مند شده‌اند اما در ازای آن توان حمل بین 40 تا 400 تن بار را دارند.

کامیون‌های معدنی که با توجه به محل کار خود به سه دسته کمپرسی سفت‌بدنه، مفصلی و انواع نوآورانه خاص تقسیم‌بندی می‌شوند، میلیون‌ها تن محموله را جابه‌جا می‌کنند و نقش به‌سزایی در کاهش زمان و هزینه عملیات، افزایش بهره‌وری نیروی انسانی و بهبود ایمنی آن‌ها دارند. در کشور ما هم با توجه به وجود ذخایر غنی مس، سنگ آهن، طلا و مواد معدنی ساختمانی در نقاط گوناگون مانند چادرملو، گل‌گهر، سنگان و... اهمیت این کامیون‌های عظیم‌جثه چند برابر می‌شود.

این کامیون معدنی مشهور، یکی از قدرتمندترین نمونه‌های معدن موجود در جهان است که با تکیه بر پیشرانه حدودا بیش از 3,700 اسب بخاری V20 دیزلی مجهز به 4 توربوشارژر خود، بارهای خاص و بسیار سنگین معادن را جابه‌جا می‌کند. این کامیون سنگین حدودا 623 تن وزن دارد و از جعبه‌دنده‌ای 7 سرعتی پاورشیفت سود می‌برد که مانند ترمزهای چند دیسکی روغنی و سیستم پایش پیشرفته کابین به سهولت کاربری آن کمک می‌کند. از ویژگی‌های خاص کاترپیلار 797F می‌توان به عمر اسکلت 20 ساله، هزینه نگهداری مناسب در مقایسه با نمونه‌های دیزل-الکتریکی و ابعاد آن اشاره کرد.

این کامیون معدنی دوبخشی (با توجه به مسافت) ظرفیت حمل 38 تا 42 تن بار را دارد. کاترپیلار 740 از یک پیشرانه C15 ACERT با توان تولید 445 اسب بخار قدرت می‌گیرد. این وسیله نقلیه سنگین‌وزن به‌خاطر ساختار خاص خود برای تخلیه بار نیازی به بالابردن بدنه ندارد و سیستم پخش یکنواختی را در اختیار راننده قرار می‌دهد؛ به‌این‌ترتیب از آن در محیط‌های محدود مانند تونل‌ها و سایت‌های راهسازی استفاده می‌شود. متاسفانه تنها عیب اصلی آن، گنجایش کمتر حمل بار به شمار می‌رود.

مدل بهینه کوماتسو با ظرفیت حمل 363 تا 400 تن بار معدنی و وزن 635 تنی، یکی از بزرگ‌ترین کامیون‌های معدن در جهان به شمار می‌رود که نیروی خود را از یک موتور 3,500 اسب بخاری دریافت می‌کند؛ نسخه بهبودیافته این کامیون هم با 4,400 اسب بخار قدرت در اختیار معادن قرار می‌گیرد. ازجمله ویژگی‌های خاص کوماتسو 980E-5 می‌توان به سیستم محرکه برقی با دینامیک میکسر، کابین خودرویی، کنترل ترافیک و کروز، تعمیر و نگهداری مکانیکی آسان‌تر و سازگاری بالا با استانداردهای زیست‌محیطی اشاره کرد.

بزرگ‌ترین کامیون معدن جهان از برند بلز (BelAZ) با ابعاد طول، عرض و ارتفاع به‌ترتیب 20.6، 9.8 و 8.3 متر توان حمل 450 تن بار را دارد. بر پایه گزارش‌ها، از این ابرکامیون معدنی در معادن بزرگ ایران مانند گل‌گهر و چادرملو استفاده می‌شود. بلز 75710 توان خود را از یک پیشرانه دیزلی MTU با توان تولید 2,300 اسب بخار قدرت می‌گیرد.

کامیون سنگین‌وزن برند لیبهر با تکیه‌بر پیشرانه 20 لیتری MTU20V4000 از 3,500 تا 3,650 اسب بخار قدرت سود می‌برد، توان حمل 360 تا 400 تن بار را دارد. این کامیون که بدنه‌ای 15 متری و 260 تنی دارد، از فناوری‌هایی چون کنترل کشش، کنترل کروز دو مرحله‌ای، سیستم ترمز دینامیک و چنددیسکی سود می‌برد و هنوز در کشور ما وارد نشده است.

محصول 3,750 اسب بخاری برند ترکس (Terex) از سیستم انتقال نیروی دیزل-الکتریکی AC پیشرفته سود می‌برد که رابطی میان چرخ‌های بزرگ و پیشرانه MTU 20V4000 آن خواهد بود. این دستگاه که از سیستم تعلیق مخصوص خود بهره‌مند شده است، با مشارکت شرکت کاترپیلار تولید می‌شود.

بیشترین استفاده از کامیون‌های معدنی غول‌آسا مانند کاترپیلار 793 یا کوماتسو 980E در معادن روباز کشور ما صورت می‌گیرد؛ جایی که وسعت زیاد، حجم بالای بارها، دمای طاقت‌فرسا و البته گردوغبار زیاد، نیاز حضور این کامیون‌ها را افزایش می‌دهد. برای نمونه معدن مس سرچشمه در کرمان و معدن سنگ آهن در چادرملو استان یزد برای حمل میلیون‌ها تن بار خود از این کامیون‌ها هم استفاده می‌کنند.

در کشور ما، معادن زیرزمینی متعددی هم در مناطق کوهستانی وجود دارند که نیازمند مدل‌های مفصلی کوچک‌تری مانند کاترپیلار 740 اجکتور هستند. معادنی مانند معدن سرب و روی انگوران زنجان و معدن نخلک در استان مرکزی از این مدل و دیگر کشنده‌ها و کامیون‌های معدنی برندهای مشهوری چون اسکانیا و ولوو استفاده می‌کنند. در این دسته از معادن عواملی چون چابکی، مانورپذیری، سیستم تعلیق پیشرفته و پیشرانه با آلایندگی کم (برای حضور در محیط سربسته) اهمیتی دوچندان دارد.

به‌جز این موارد می‌توان به پروژه‌های احداثی بزرگ کشور مانند راه‌آهن سریع‌السیر تهران-قم-اصفهان، سد گتوند و سد کارون 3، توسعه فرودگاه امام خمینی و... اشاره کرد که از کامیون‌های باری سنگین‌وزن و معدنی برای حمل مصالح ساخت استفاده می‌کنند. به‌این‌ترتیب، نوع کامیون معدنی مورداستفاده توسط جغرافیا و نوع کار تعیین می‌شود.

صنعت معدن ایران، همسو با تحولات جهانی، به تدریج در حال حرکت به سوی استفاده از فناوری‌های نوین در کامیون‌های معدنی است؛ هرچند که به‌دلیل هزینه‌های بالا و نیاز به زیرساخت‌های پیچیده امکان پذیرش ناوگان‌های کاملا خودران در مقیاس وسیع همه‌گیر نشده است. با این همه، تقریبا شمار بسیار زیادی از کامیون‌های معدن از فناوری‌های مدرنی مانند کنترل کروز، سیستم‌های هشدار نقاط کور و سیستم‌های پیشرفته مدیریت و بهینه‌سازی مصرف سوخت استفاده می‌کنند.

برخی از این کامیون‌ها از سیستم انتقال قدرت دیزل-الکتریکی استفاده می‌کنند که به جای اتصال مکانیکی مستقیم موتور به چرخ‌ها یا پروانه‌ها، از ترکیب یک موتور دیزل و یک سیستم الکتریکی برای تولید و انتقال نیرو استفاده می‌کند. این دسته از فناوری‌ها با امکانات مهم دیگری مانند سیستم‌های تله‌ماتیکی مانند تعلیق هیدرولیکی پیشرفته همراه می‌شوند تا کامیون‌های معدن را آماده خدمت‌رسانی در سخت‌ترین شرایط ممکن کند.

نظر شما درباره کامیون‌های معدن چیست؟ آیا این کامیون‌های سخت‌کوش، کاربردهای دیگری هم دارند؟ چه فناوری‌هایی توان بهبود آن‌ها را دارد؟