چرا خودروهای کوچک شهری در ایران فراموش شده‌اند؟

در دنیای امروز، خودروهای کوچک شهری یا میکروکارها به عنوان راه‌حلی هوشمند برای چالش‌های ترافیک، کمبود فضای پارک و آلودگی هوا، جایگاه ویژه‌ای در بسیاری از کشورها پیدا کرده‌اند. این خودروها با ابعاد جمع‌وجور و موتورهای کم‌حجم یا برقی، برای ترددهای درون‌شهری طراحی شده‌اند و نمادی از کارایی و پایداری هستند. در ایران، زمانی محصولاتی مانند دوو ماتیز و ام ‌وی ‌ام ۱۱۰ در بازار حضور داشتند، اما امروز خبری از این خودروها نیست؛ اما چرا هم خودروسازان و هم خریداران علاقه چندانی به عرضه چنین محصولاتی ندارند؟

خودروهای کوچک شهری یا میکروکارها، وسایل نقلیه‌ای با طول کمتر از ۳.۵ متر هستند که برای جابجایی دو تا چهار نفر در محیط‌های شهری بهینه شده‌اند. این خودروها معمولاً از موتورهای کوچک (زیر ۱۰۰۰ سی‌سی) یا برقی بهره می‌برند و بر چابکی، مصرف کم سوخت و سهولت پارک تمرکز دارند. تاریخچه خودروهای کوچک شهری به دهه ۱۹۵۰ میلادی بازمی‌گردد، زمانی که اروپا پس از جنگ جهانی دوم به دنبال وسایل نقلیه ارزان و کارآمد بود. مینی‌کارها نه تنها برای جابجایی، بلکه به عنوان نمادی از نوآوری و طراحی خلاقانه شناخته می‌شوند.

چند نمونه برجسته از میکروکارها عبارت‌اند از:

فیات 500: این خودروی ایتالیایی با طول ۳.۵۷ متر، از سال ۱۹۵۷ نماد طراحی شهری است و با تولید بیش از ۶ میلیون دستگاه، یکی از پرفروش‌ترین‌های تاریخ است. نسخه‌های مدرن آن، ترکیبی از زیبایی کلاسیک و فناوری روز را ارائه می‌دهند.

اسمارت فورتو: با طول تنها ۲.۶۹ متر، این خودروی آلمانی برای پارک در کوچک‌ترین فضاها طراحی شده و بیش از ۲.۵ میلیون دستگاه فروش داشته است. نسخه الکتریکی آن، گزینه‌ای محبوب در شهرهای اروپایی است.

دایهاتسو کوپن: یک مینی‌کار ژاپنی با موتور توربو ۶۶۰ سی‌سی و درهای تاشو که برای رانندگی اسپرت در شهرهای شلوغ طراحی شده و در آسیا طرفداران خاص خود را دارد.

سوزوکی ایگنیس: با ارتفاع بیشتر از سطح زمین و طول ۳.۷ متر، گزینه‌ای چندمنظوره برای شهر و حومه است.

میکرولینو: خودروی برقی سوئیسی با طول ۲.۵۲ متر و برد ۲۰۰ کیلومتر که از طراحی موتورسیکلت‌های کلاسیک الهام گرفته و در شهرهای مدرن اروپا محبوب است.

مینی‌کارها در اروپا، به‌ویژه در شهرهایی مانند رم، پاریس و برلین، بسیار محبوب هستند. حدود ۴۰ درصد از فروش خودرو در اتحادیه اروپا به خودروهای زیر ۴ متر اختصاص دارد. خیابان‌های باریک (عرض متوسط ۳ متر در مراکز تاریخی)، کمبود فضای پارک (۱.۵ فضای پارک به ازای هر خانوار) و مالیات‌های بالا بر اساس حجم موتور (تا ۲۰۰ یورو به ازای هر ۱۰۰ سی‌سی اضافی)، این خودروها را به گزینه‌ای ایده‌آل تبدیل کرده است.

در ژاپن، کی کارها (Kei Cars) با محدودیت‌های قانونی ۶۶۰ سی‌سی و طول ۳.۴ متر، بیش از ۳۰ درصد بازار را در اختیار دارند. تراکم جمعیتی بالا (۱۲۷ میلیون نفر در مساحت کوچک) و فرهنگ استفاده از خودرو به عنوان ابزار جابجایی، این محبوبیت را تقویت می‌کند. در هند و کره جنوبی نیز، مدل‌های کوچک مانند هیوندای i10، به دلیل قیمت مناسب و چابکی، پرطرفدار هستند.

در ایالات‌متحده، مینی‌کارها تنها ۵ درصد از بازار خودرو را تشکیل می‌دهند. دلایل اصلی این عدم استقبال عبارت‌اند از:

مقررات ایمنی سخت‌گیرانه: استانداردهای FMVSS و تست‌های NHTSA نشان می‌دهند که مینی‌کارها در تصادفات با شاسی بلندها یا کامیون‌ها آسیب‌پذیر هستند و به‌ویژه در برخوردهای جانبی که امتیاز ایمنی پایینی می‌گیرند.

فرهنگ خودروهای بزرگ: آمریکایی‌ها خودرو را نمادی از طبقه اجتماعی می‌دانند و به شاسی بلندها و وانت پیکاپ‌ها با فروش سالانه بیش از 7 میلیون دستگاه گرایش دارند. بزرگراه‌های وسیع و مسافت‌های طولانی، مینی‌کارها را غیرکاربردی جلوه می‌دهد.

سوخت ارزان: قیمت بنزین در آمریکا که کمتر از کشورهای اروپایی است انگیزه‌ای برای خرید خودروهای کم‌مصرف ایجاد نمی‌کند.

زیرساخت‌های شهری: شهرهای آمریکایی با پارکینگ‌های بزرگ و خیابان‌های عریض، نیازی به خودروهای کوچک ندارند.

این تفاوت‌ها نشان می‌دهد که موفقیت مینی‌کارها به شدت به شرایط جغرافیایی، فرهنگی و اقتصادی وابسته است.

میکروکارها به دلیل طراحی خاص خود، مزایای متعددی برای شهرنشینی مدرن ارائه می‌دهند:

صرفه‌جویی در سوخت و هزینه: با مصرف سوخت 4 تا 5 لیتر در 100 کیلومتر، مینی‌کارها سالانه صرفه‌جویی قابل‌توجهی در هزینه سوخت ایجاد می‌کنند. در ایران این صرفه‌جویی می‌تواند چشمگیر باشد.

پارک آسان و چابکی: طول کمتر از 3 متر، امکان پارک در فضاهای کوچک را فراهم می‌کند. در کلان‌شهرهایی مانند تهران با تأخیر روزانه زیاد در ترافیک، این ویژگی حیاتی است.

کاهش آلودگی زیست‌محیطی: مدل‌های الکتریکی مانند میکرولینو، انتشار CO2 را تا 90 درصد کاهش می‌دهند و با اهداف جهانی کربن‌زدایی همخوانی دارند.

لذت رانندگی و شخصی‌سازی: هندلینگ تیز شهری و گزینه‌های سفارشی‌سازی مانند رنگ و تزئینات، این خودروها را برای جوانان جذاب می‌کند.

هزینه نگهداری پایین: قطعات کوچک‌تر و ساده‌تر هزینه تعمیرات را تا حد زیادی نسبت به سدان‌ها کاهش می‌دهد.

این مزایا، مینی‌کارها را به گزینه‌ای هوشمند برای شهرهای پرجمعیت تبدیل کرده است.

با وجود مزایا، مینی‌کارها محدودیت‌هایی دارند که پذیرش آن‌ها را در برخی بازارها دشوار می‌کند:

ایمنی پایین: وزن سبک (کمتر از 800 کیلوگرم) و ساختار کوچک، آن‌ها را در تصادفات با خودروهای بزرگ آسیب‌پذیر می‌کند. تست‌های IIHS نشان می‌دهد که اسمارت فورتو در حفاظت سرنشینان، امتیاز "ضعیف" دریافت کرده است.

فضای محدود: کابین کوچک (برای 2 تا 4 نفر) و صندوق‌عقب غیرکاربردی (حجم کمتر از 200 لیتر) برای خانواده‌ها یا سفرهای طولانی مناسب نیست و باعث خستگی می‌شود.

ناپایداری در سرعت‌های بالا: در بزرگراه‌ها، بادهای جانبی و ناهمواری‌ها کنترل را دشوار می‌کنند و این موضوع در آمریکا یکی از دلایل اصلی عدم استقبال از خودروهای کوچک شهری است.

هزینه‌های پنهان: برخی مدل‌های لوکس مانند مینی کوپر، هزینه تعمیرات بالاتر و بیمه گران‌تری به دلیل ریسک تصادف دارند.

این معایب، مینی‌کارها را بیشتر به عنوان خودروی دوم برای استفاده‌های خاص معرفی می‌کند.

ایران با تولید سالانه حدود 1.3 میلیون خودرو رتبه 14 جهانی را دارد، اما مینی‌کارها جایی در خط تولید ندارند. دلایل اصلی عدم تولید میکروکارها در ایران و عدم علاقه خریداران به انتخاب آن‌ها در زیر لیست شده است.

تمرکز بر سدان‌ها و شاسی بلندها: خودروسازان داخلی مانند ایران‌خودرو و سایپا به تولید مدل‌های بزرگ‌تر مانند دنا و شاهین اولویت می‌دهند، زیرا سود بیشتری دارند و با تقاضای خانواده‌محور همخوانی دارند.

تحریم‌های بین‌المللی: محدودیت‌های وارداتی، دسترسی به فناوری‌های الکتریکی یا قطعات کوچک را دشوار کرده و تولید را به مدل‌های قدیمی مانند پراید محدود می‌کند.

استانداردهای ضعیف: استانداردهای ایمنی و زیست‌محیطی ایران، با بازارهای بزرگ همچون اروپا همخوانی ندارد و رقابت را برای مینی‌کارها سخت می‌کند.

خریداران ایرانی نیز تمایل کمی به مینی‌کارها نشان می‌دهند. دلایل عدم علاقه خریداران به میکروکارها به شرح زیر هستند.

فرهنگ خودروهای بزرگ: ایرانی‌ها خودرو را نمادی از جایگاه اجتماعی می‌دانند و مدل‌های جادار را ترجیح می‌دهند، حتی اگر مصرف سوخت بالاتری داشته باشند.

افزایش قیمت‌ها: تورم و رشد قیمت خودرو در سال جاری، خریداران را به سمت مدل‌های ارزان اما بزرگ‌تر سوق داده است.

کمبود زیرساخت شهری: با وجود کمبود پارکینگ در شهرهای بزرگ، فرهنگ استفاده از خودروهای کوچک هنوز جا نیفتاده است.

تجربه منفی گذشته: مدل‌هایی مانند دوو ماتیز یا ام وی ام 110 به دلیل کیفیت پایین و خدمات پس از فروش ضعیف، اعتماد خریداران از بین برده‌اند.

برای ورود مینی‌کارها به بازار ایران، اقدامات زیر پیشنهاد می‌شود:

همکاری بین‌المللی: مشارکت با خودروسازان چینی برای تولید مدل‌های برقی کوچک از طریق واردات CKD و کاهش تعرفه‌های واردات و مونتاژ.

مشوق‌های دولتی: معافیت مالیاتی برای خودروهای زیر 1000 سی‌سی و یارانه سوخت محصولات برقی به همراه توسعه ایستگاه‌های شارژ در شهرهای بزرگ.

کمپین‌های آگاهی‌بخشی: تبلیغات در شبکه‌های اجتماعی و نمایشگاه‌های تهران و شهرهای دیگر، با تمرکز بر مزایای پارکینگ و صرفه‌جویی برای جوانان و تدارک تست درایو رایگان.

تطبیق با نیازهای محلی: تولید مدل‌های هیبریدی با فضای بیشتر برای خانواده‌های کوچک و ارتقای استانداردهای ایمنی با همکاری شرکت‌های چینی.

طرح‌های پایلوت شهری: اجرای پروژه‌های آزمایشی در کلان‌شهرهایی مانند تهران یا شیراز، با تخفیف برای ناوگان تاکسی‌های کوچک برای تحریک تقاضا.

مینی‌کارها، با وجود چالش‌هایی مانند ایمنی و فضای محدود، پتانسیل بالایی برای حل مشکلات حمل‌ونقل شهری ایران دارند. از فیات 500 تا میکرولینو، این خودروها کارایی، صرفه‌جویی و پایداری را به ارمغان می‌آورند. درحالی‌که اروپا و آسیا از مزایای این خودروها بهره‌مند شده‌اند، ایران به دلیل محدودیت‌های تولید و فرهنگ خودروهای بزرگ، از این فرصت غافل مانده است.

با سیاست‌گذاری هوشمند، از همکاری‌های بین‌المللی تا مشوق‌های دولتی، می‌توان این خودروها را به گزینه‌ای جذاب برای شهرهای شلوغ ایران تبدیل کرد. آینده حمل‌ونقل شهری، در گرو پذیرش این خودروهای کوچک اما کارآمد است، فرصتی که نباید از دست داد...