شاتون زدن چیست و چه عواقبی برای خودرو دارد؟

قبل از آنکه به بررسی پدیده شاتون زدن در خودرو بپردازیم بهتر است با خود شاتون و وظایف آن آشنا شویم. این قطعه جزو مهم‌ترین بخش‌های پیشرانه‌های درون‌سوز به شمار می‌رود. از آنجایی که شاتون در معرض نیروهای بسیار زیاد قرار دارد بنابراین باید توانایی تحمل چنین فشارهایی را داشته باشد. شاتون بین پیستون و میل‌لنگ قرار دارد و حرکت خطی (بالا و پایین) پیستون را به حرکت چرخشی میل‌لنگ تبدیل می‌کند. در این فرایند نیروهای زیادی به شاتون وارد می‌شود.

از گرمای زیاد گرفته تا فشار و تنش باعث می‌شوند شاتون همواره در معرض فرسایش قرار داشته باشد. به همین خاطر است که خودروسازان از انواع مختلف شاتون ها با جنس‌های گوناگون جهت بهبود عملکرد محصولات خود استفاده می‌کنند. باید گفت شاتون پیشرانه‌های درون‌سوز از سه بخش اصلی سر بزرگ، سر کوچک و بدنه تشکیل می‌شود. بخش کوچک شاتون به پین پیستون متصل می‌شود تا باعث ارتباط آن با پیستون شود. معمولاً سر بزرگ این قطعه نیز به میل‌لنگ متصل خواهد شد. این اتصال از طریق یاتاقان خاصی صورت می‌گیرد تا اصطکاک کاهش یابد.

شاتون ها از جنس‌های مختلفی تولید می‌شوند که از جمله آن‌ها می‌توان به فولاد کربنی، فولاد آلیاژی، آهن ریخته‌گری شده به همراه گرافیت و... اشاره کرد. در پیشرانه‌های تولید انبوه صنعت خودرو، شاتون ها معمولاً از فولاد ساخته می‌شوند اما در خودروهای پرفورمنس و مسابقه‌ای نمونه‌های مخصوصی نیز دیده می‌شوند. حتی شاتون های آلیاژ آلومینیومی نیز تولید شده‌اند که وزن کم و توانایی جذب ضربات بالایی دارند. تیتانیوم یک گزینه گران‌قیمت دیگر برای کاهش وزن شاتون است که البته به‌صورت بسیار محدود بکار می‌رود.

اما هم‌اکنون که با شاتون آشنا شدیم بهتر است به عبارت شاتون زدن بپردازیم. به‌طورکلی هرگونه خرابی در این قطعه مهم را با عبارت شاتون زدن بیان می‌کنند اما منظور بیشتر مکانیک‌ها از شاتون زدن شکستن قطعه یاد شده خواهد بود. در زمان چرخش میل‌لنگ، شاتون معمولاً تحت‌فشار نیروهای زیادی قرار دارد که از جمله آن‌ها می‌توان نیروهای ناشی از زاویه بین پیستون و میل‌لنگ، نیروهای ناشی از حرکت رو به پایین و بالای پیستون داخل سیلندر اشاره کرد. این نیروها با افزایش دور موتور بیشتر می‌شوند. خرابی شاتون که معمولاً با عبارت شاتون زدن بیان می‌شود به دلایل گوناگونی رخ خواهد داد که در ادامه به آن می‌پردازیم.

در ادامه به برخی از مهم‌ترین دلایل خرابی شاتون خودرو اشاره می‌شود:

• مشکل در سیستم روان کاری

وجود هرگونه مشکل در این سیستم و عدم وجود روغن کافی بین قطعات متحرک پیشرانه منجر به افزایش دما و اصطکاک شده و نهایتاً باعث خرابی شاتون خواهد شد.

• احتراق نادرست پیشرانه

هرگونه مشکل در فرایند احتراق پیشرانه از جمله خودسوزی و احتراق زودتر از موعد می‌تواند سبب افزایش فشار به پیستون و شاتون شده و عملکرد آن‌ها را مختل سازد. این موضوع پیستون را زودتر از زمان مقرر به سمت پایین خواهد فرستاد که نتیجه آن تحت تأثیر قرار گرفتن شاتون و شکستگی یا خمیدگی آن خواهد بود.

• تصادف خودرو

در تصادفات شدیدی که بخش جلوی خودرو ضربه می‌بیند احتمال آسیب دیدن اجزای داخلی از جمله میل‌لنگ، پیستون و شاتون وجود خواهد داشت.

• رانندگی پرفشار

رانندگی پرفشار و هیجانی به ویژه در سرعت‌های بالا که با معکوس‌های ناگهانی همراه است می‌تواند فشار مضاعفی بر قطعات داخلی پیشرانه وارد کند. درصورتی‌که شاتون استهلاک بالایی داشته باشد هرگونه فشار غیرعادی وارده موجب خرابی آن خواهد شد.

• کیفیت پایین شاتون

ممکن است شاتون بکار رفته در خودرو از کیفیت کافی برخوردار نباشد و این امر خرابی آن را در پی خواهد داشت.

• عدم تنظیم صحیح شاتون

همان‌طور که گفته شد میل‌لنگ، شاتون و پیستون در هماهنگی کامل با یکدیگر عمل می‌کنند و درصورتی‌که کارکرد این سه قطعه به خوبی تنظیم نشده باشد احتمال آسیب‌دیدگی شاتون وجود خواهد داشت.

مهم‌ترین نشانه‌های شاتون زدن خودرو شامل موارد زیر خواهند بود:

• صداهای غیرعادی پیشرانه

در صورت شاتون زدن می‌توان صداهای غیرعادی را به ویژه در دورهای بالا شنید. در صورت خشک کار کردن شاتون صدایی شبیه تق‌تق از پیشرانه به گوش می‌رسد.

• پرتاب شاتون به بیرون

در بدترین حالات ممکن احتمال دارد شاتون به خاطر شکستگی و برخورد خودرو با خودروها یا موانع به بیرون پرتاب شود.

• نشتی روغن

اگرچه نشتی روغن می‌تواند دلایل زیادی داشته باشد اما درصورتی‌که منشا روغن‌ریزی خودرو پیدا نشود بهتر است به شاتون نیز نگاه کنید.

یاتاقان زدن در واقع به خرابی این قطعه مهم اطلاق می‌گردد. هر عاملی که باعث چسبیدن یاتاقان به میل‌لنگ شده یا باعث ایجاد فاصله غیرعادی یاتاقان با میل‌لنگ شود در نهایت موجب خرابی یاتاقان خواهد شد و مکانیک‌ها در این حالت می‌گویند خودرو یاتاقان زده است.

احتمالاً شما نیز در فضای مجازی اخباری در رابطه با شاتون زدن سمند و دنا مجهز به پیشرانه EF7 را شنیده‌اید. جدای از فراوانی این موضوع در بین خودروهای یاد شده، می‌توان گفت علت اصلی شاتون زدن دنا ضعف یاتاقان‌های بین میل‌لنگ و شاتون است. جهت کاستن از احتمال شاتون زدن این خودرو بهتر است از وارد کردن فشار به پیشرانه خودداری کرده و روغن‌موتور را در فواصل منظم تعویض کرده و از نمونه‌های باکیفیت استفاده کنید.