معرفی اولین جت‌های مسافربری تاریخ (قسمت دوم)

در قسمت قبلی این مطلب به معرفی پنج هواپیمای مسافربری جت پرداختیم که اولین جت‌های مسافربری تاریخ محسوب می‌شدند. در آن قسمت گفتیم هواپیمای بریتانیایی هاویلند کامت اولین جت مسافربری تاریخ بود که البته به خاطر چندین سقوط فاجعه‌بار به دلیل ضعف ساختاری، چندان موفق عمل نکرد اما راه را برای ساخت جت‌های مسافربری بعدی هموار نمود. راهی که هاویلند کامت باز کرد نهایتاً منجر به ساخت بوئینگ 707 شد که اولین جت مسافربری موفق دنیا محسوب می‌شد و می‌توان آن‌را نقطهٔ اوج جت‌های مسافربری تا آن زمان دانست. از زمان اولین پرواز هاویلند کامت تا اولین پرواز بوئینگ 707 تنها حدود هشت سال طول کشید اما در همین مدت کوتاه جت‌های مسافربری بسیار پیشرفت کردند و هواپیماسازان سراسر دنیا یکی پس از دیگری جت‌های مسافربری خود را به آسمان فرستادند. همچنین طی این سال‌ها رفته‌رفته موتورهای توربوفن که کارایی و نیروی تولیدی بیشتری داشتند، جایگزین موتورهای توربوجت در هواپیماهای مسافربری شدند. با این مقدمه به سراغ دومین قسمت این مطلب رفته و پنج هواپیمای دیگر را معرفی خواهیم کرد جزء اولین جت‌های مسافربری تاریخ محسوب می‌شوند.

6- داگلاس DC8

کشور سازنده: ایالات‌متحده

اولین پرواز: می 1958

شرکت آمریکایی داگلاس پس از جنگ جهانی دوم به رهبر بخش هواپیماهای مسافربری تبدیل شد چراکه این شرکت در دهه‌های 30، 40 و 50 میلادی با تولید مدل‌های DC2 تا DC7، بیش از هر شرکت دیگری سفر با هواپیما را به واقعیت تبدیل کرد. به همین دلیل، زمانی که شرکت هاویلند در سال 1949 کامت را به‌عنوان اولین جت مسافربری به آسمان فرستاد، داگلاس عجله‌ای برای ساخت جت مسافربری از خود نشان نداد زیرا در آن زمان طیفی از هواپیماهای مسافربری نسبتاً بزرگ با موتورهای پیستونی مثل DC6 را تولید می‌کرد و نیازی به ساخت جت مسافربری نداشت. همچنین در سال 1952 داگلاس به موفق‌ترین سازندهٔ هواپیماهای تجاری تبدیل شد به‌گونه‌ای که بیش از 300 سفارش برای هواپیماهای پیستونی DC6 و DC7 دریافت کرده بود؛ اما اوضاع در حال تغییر بود و موتورهای توربوپراپ و جت کم‌کم در حال گرفتن جای موتورهای پیستونی بودند. علاوه بر این، بوئینگ هم از سال 1949 کار بر روی توسعهٔ جت مسافربری خود که بعداً 707 نام گرفت را آغاز کرده بود. به همین دلیل داگلاس هم نهایتاً تسلیم جت‌ها شد و در اواسط سال 1952 پروژهٔ توسعهٔ اولین جت مسافربری خود با نام DC8 را آغاز کرد. این هواپیما نهایتاً در سال 1958 آماده شد و کمتر از یک ماه بعد از اولین پرواز بوئینگ 707، در ماه می 1958 اولین پرواز خود را انجام داد. بااین‌حال هرچند DC8 بعد از 707 به آسمان رفت اما توانست موقعیت قدرتمند داگلاس در بخش هواپیماهای مسافربری را حفظ کند. داگلاس DC8 هواپیمایی میان بُرد تا دوربُرد بود که شباهت زیادی به بوئینگ 707 داشت. این هواپیما در ابتدا به چهار موتور توربوجت ساخت پرت‌ اند ویتنی مجهز شده بود اما بعدها در نسخه‌های بعدی DC8 این موتورها با نمونه‌های توربوفن ساخت پرت ‌اند ویتنی و رولزرویس جایگزین شدند. DC8 تا سال 1972 تولید شد و از آن 556 فروند ساخته شد.

7- کُنویر 880

کشور سازنده: ایالات‌متحده

اولین پرواز: ژانویهٔ 1959

کُنویر که بخشی از شرکت آمریکایی جنرال الکتریک بود، در آوریل سال 1956 توسعهٔ یک جت مسافربری میان بُرد را برای رقابت با جت‌های درحال‌توسعهٔ بوئینگ و داگلاس آغاز کرد. جت مسافربری کُنویر که 880 نام گرفته بود، اولین پرواز خود را در ژانویهٔ سال 1959 انجام داد. بدین ترتیب شرکت‌های آمریکایی عقب‌ماندگی خود در زمینهٔ ساخت جت‌های مسافربری را سریعاً جبران کرده و سه شرکت بوئینگ، داگلاس و کُنویر با فاصلهٔ کمتر از یک سال از یکدیگر جت‌های مسافربری خود را معرفی کردند. کُنویر 880 اما هرچند برای رقابت با داگلاس DC8 و بوئینگ 707 طراحی شده بود ولی کوچک‌تر و سریع‌تر از آن‌ها بود به‌گونه‌ای که ظرفیت حمل تنها 110 نفر را داشت؛ اما در عوض این هواپیما می‌توانست به حداکثر سرعت 990 کیلومتر در ساعت دست پیدا کند و به سریع‌ترین جت مسافربری دنیا در آن زمان تبدیل شد. 880 به چهار موتور توربوجت ساخت جنرال الکتریک مجهز بود و با یک‌بار سوخت‌گیری می‌توانست 4400 کیلومتر را طی کند. در سال 1961 نیز مدل 990 معرفی شد که نسخهٔ کشیده‌تر و سریع‌تر 880 بود؛ اما برخلاف DC8 و 707، کُنویر 880 هرگز به‌طور گسترده توسط شرکت‌های هواپیمایی مورد استقبال و استفاده قرار نگرفت. یکی از دلایل این موضوع، طرح پنج صندلی 880 بود که برای هواپیماهای مسافربری جذاب نبود. علاوه بر این، موتورهای جنرال الکتریک در 880 مصرف سوخت بیشتری نسبت به موتورهای پرت ‌اند ویتنی در هواپیماهای رقیب داشتند. به این دلایل، پروژهٔ کُنویر 880 شکست خورد و خط تولید آن تنها پس از سه سال یعنی در سال 1962 تعطیل شد درحالی‌که تنها 65 فروند از آن ساخته شده بود. پس از شکست پروژهٔ 880 نهایتاً جنرال الکتریک هم از بازار هواپیماهای مسافربری خارج شد.

8- هاوکر سیدلی ترایدنت

کشور سازنده: بریتانیا

اولین پرواز: ژانویهٔ 1962

شرکت دولتی بریتانیایی BEA (مخفف British European Airways) در سال 1953 اولین هواپیمای مسافربری توربوپراپ دنیا را با نام ویسکانت معرفی کرد که توسط شرکت ویکرز ساخته شده بود. به همین دلیل BEA علاقه‌ای به ساخت جت‌های مسافربری نداشت؛ اما بعدازآنکه هواپیماسازان بزرگ دنیا پشت سر هم جت‌های مسافربری خود را معرفی کردند، BEA به این نتیجه رسید که جت‌ها به‌زودی شرایط را برای هواپیماهای توربوپراپ سخت خواهند کرد. به همین دلیل این شرکت در جولای سال 1956 درخواست ساخت یک جت مسافربری کوچک کوتاه بُرد با ظرفیت حدود 70 مسافر و داشتن بیش از دو موتور را مطرح کرد. همچنین BEA می‌خواست این هواپیما از اصلی‌ترین رقیبش یعنی هواپیمای فرانسوی کاراول سریع‌تر باشد و به همین دلیل حداکثر سرعت بسیار بالایی بین 980 تا 1000 کیلومتر را برای آن تعیین کرده بود. سپس چهار شرکت هواپیماسازی بریتانیایی طرح‌هایی مطابق شرایط BEA را ارائه کردند. یکی از این شرکت‌ها، هاویلند بود که سه طرح مختلف را ارائه کرد. دو نمونه از این طرح‌ها که DH19 و DH20 نام داشتند، طرح‌های چهار موتورهٔ توسعه‌یافته بر اساس مدل کامت بودند اما طرح سوم که DH121 نام داشت، یک جت سه موتورهٔ جدید بود و نهایتاً همین طرح توسط BEA انتخاب شد؛ اما در طول توسعهٔ این طرح تغییرات بسیاری در آن اعمال شد و مداخلات فراوانی در آن صورت گرفت که این موضوع پروسهٔ توسعهٔ آن‌را بسیار طولانی کرد. در سال 1960 نیز شرکت هاویلند توسط شرکت بریتانیایی هاوکر سیدلی خریداری شد و بدین ترتیب پروژهٔ DH121 تحت رهبری هاوکر سیدلی ادامه پیدا کرد. درهرحال سرانجام نسخهٔ نهایی این هواپیما که ترایدنت نام گرفته بود آماده شده و اولین پرواز خود را در ژانویهٔ سال 1962 انجام داد. ترایدنت به سه موتور توربوفن ساخت رولزرویس مجهز بود و اولین جت مسافربری سه موتورهٔ دنیا محسوب می‌شد. البته بعدها در نسخهٔ جدید و بزرگ‌تر ترایدنت که 3B نام داشت برای ایجاد رانش بیشتر یک موتور توربوجت کوچک هم به‌عنوان موتور چهارم در دُم هواپیما نصب شد؛ اما همان‌طور که گفته شد، در طول توسعهٔ پروژهٔ ترایدنت، مداخلات شرکتی و دولتی زیادی انجام گرفت. این موضوع موجب تأخیر در تکمیل هواپیما شد و به همین دلیل درحالی‌که ترایدنت اولین پرواز خود را زودتر از رقیب مستقیمش یعنی بوئینگ 727 انجام داده بود اما دو ماه بعد از آن وارد خدمت شد و درنتیجه بسیاری از خریداران بالقوهٔ خود را از دست داد.

9- ویکرز VC10

کشور سازنده: بریتانیا

اولین پرواز: ژوئن 1962

VC10 یک جت مسافربری دوربُرد بود که در اوایل دههٔ 60 میلادی توسط شرکت بریتانیایی ویکرز توسعه پیدا کرد. این هواپیما که اولین پرواز خود را در ژوئن 1962 انجام داد، برای پیمودن مسافت‌های طولانی و نشست‌وبرخاست در باندهای کوتاه طراحی شده بود. VC10 به چهار موتور توربوفن ساخت رولزرویس مجهز بود که این چهار موتور در قسمت انتهایی هواپیما نصب شده بودند. این طرح منحصربه‌فرد موتورها که برای اولین بار توسط VC10 ارائه شد، موجب کاهش سروصدای کابین می‌شد. همچنین در این طرح، موتورها نسبت به هواپیمایی چون بوئینگ 707 بالاتر قرار گرفته بودند که این ویژگی هنگام نشست‌وبرخاست در باندهای خشن بسیار اهمیت داشت. VC10 ظرفیت حمل 151 مسافر را داشت و حداکثر سرعت آن به 933 کیلومتر در ساعت می‌رسید. به همین دلیل، VC10 توانست ظرف پنج ساعت از اقیانوس اطلس عبور کند و رکورد سریع‌ترین هواپیمای زیر صوت در پیمودن اقیانوس اطلس را بنام خود ثبت نماید. این رکورد هنوز هم پابرجا است و تنها هواپیماهای مافوق صوت کنکورد در این زمینه از VC10 سریع‌تر بوده است. این هواپیمای بریتانیایی تا سال 1970 به تولید رسید و تنها 54 فروند از آن ساخته شد؛ اما هرچند از VC10 تعداد کمی ساخته شده است ولی این هواپیما طی مدتی طولانی به فعالیت پرداخت به‌گونه‌ای که از دههٔ 60 تا 80 میلادی به‌طور گسترده مورداستفاده قرار گرفت. شرکت ویکرز همچنین در پاسخ به درخواست BEA که در بالا توضیح داده شد، طرح ساخت نسخهٔ کوچک‌تری از VC10 را هم با نام VC11 ارائه کرد اما BEA نهایتاً طرح ترایدنت را انتخاب کرد و طرح ویکرز رد شد.

10- ایلوشین IL62

کشور سازنده: شوروی

اولین پرواز: ژانویهٔ 1963

IL62 هم مانند ویکرز VC10 یک جت مسافربری دوربُرد است که پروژهٔ توسعهٔ آن در سال 1960 توسط شرکت ایلوشین آغاز شد. IL62 نیز به چهار موتور توربوفن مجهز بود که دقیقاً مثل VC10 در انتهای هواپیما نصب شده بودند. IL62 و VC10 تنها هواپیماهای مسافربری بزرگ دنیا محسوب می‌شوند که از این طرح قرارگیری موتورها استفاده کرده‌اند. همان‌طور که در بالا گفته شد، این شیوهٔ نصب موتورها مزایایی چون کاهش سروصدای کابین و بهبود کارایی آئرودینامیکی بال‌ها را به همراه دارد اما از طرف دیگر، این ترکیب معایبی هم دارد. مثلاً ساختار بال‌ها به دلیل عدم وجود موتور در زیر آن‌ها باید سنگین‌تر ساخته شود و همین‌طور ساختار قسمت عقبی بدنه نیز باید بتواند وزن چهار موتور را تحمل کند. IL62 اما بزرگ‌تر از VC10 بود و با 53 متر طول، بزرگ‌ترین جت مسافربری زمان خود محسوب می‌شد. این هواپیما ظرفیت حمل حداکثر 186 مسافر را داشت و از توانایی رسیدن به حداکثر سرعت 900 کیلومتر در ساعت برخوردار بود. IL62 همچنین با یک‌بار سوخت‌گیری می‌توانست تا 10 هزار کیلومتر را طی کند. به همین دلیل این هواپیما در شوروی جایگزین هواپیمای توربوپراپ سریع توپولف TU114 برای پیمودن مسیرهای طولانی شد؛ اما علاوه بر شوروی، بیش از 80 فروند از IL62 به بیش از 30 کشور صادر شد و به‌طور گسترده‌ای مورداستفاده قرار گرفت. حتی امروزه هم به‌صورت محدود از IL62 استفاده می‌شود. این هواپیما تا سال 1995 به تولید رسید و 292 فروند از آن ساخته شد. به همین دلیل IL62 یکی از موفق‌ترین جت‌های مسافربری ساخت ایلوشین محسوب می‌شود. البته بعدها هواپیماهای جدیدتر IL86 و IL96 توسط ایلوشین به‌عنوان جایگزین IL62 ساخته شدند اما از هردوی این مدل‌ها تعداد بسیار کمتری ساخته شد و هیچ‌کدام به‌طور گسترده صادر نشدند. IL62 همچنین به مدتی طولانی مورداستفاده قرار گرفت به‌گونه‌ای که متوسط عمر مدل‌هایی از آن که تا سال 2016 مشغول فعالیت بودند به بیش از 32 سال می‌رسید که طولانی‌ترین دورهٔ خدمت در این کلاس از هواپیماها محسوب می‌شود.

معرفی اولین جت‌های مسافربری تاریخ (قسمت اول)