چرا جت‌های جنگنده جدید حداکثر سرعت کمتری دارند؟

با پیشرفت فناوری، انتظار می‌رود جت‌های جنگنده سریع‌تر شوند اما چرا جدیدترین جنگنده‌ها مانند F35 سرعت کمتری نسبت به مدل‌های قدیمی دارند؟

وقتی به تکامل جت‌های جنگنده نگاه می‌کنیم، نکته‌ای عجیب به چشم می‌آید. جت‌های مدرن، با وجود پیشرفت‌های فناوری، سرعت کمتری نسبت به پیشینیان خود دارند. برای مثال، F100 سوپر سیبر، اولین جت جنگنده مافوق صوت جهان که در اوایل دهه ۱۹۵۰ معرفی شد، می‌توانست به سرعت ۱۴۴۸ کیلومتر بر ساعت برسد و سرعت کروز آن ۹۵۰ کیلومتر بر ساعت بود. اندکی بعد، لاکهید F104 استارفایتر با سرعت ماخ ۲ (دو برابر سرعت صوت یا ۲۴۷۰ کیلومتر بر ساعت) معرفی شد. در سال ۱۹۸۹، سریع‌ترین جت جنگندهٔ آمریکا یعنی F15 نیز به سرعت ۳۰۱۷ کیلومتر بر ساعت دست یافت.

اما امروز، جت‌های جنگنده مدرن چه سرعتی دارند؟ بررسی‌ها نشان می‌دهد این روند رو به کاهش است. F35، جت جنگنده نسل پنجم آمریکا، می‌تواند به سرعت تنها ۱۹۳۰ کیلومتر بر ساعت برسد. با وجود پیشرفت فناوری، ارتش آمریکا اولویت‌های خود را در طراحی جت‌های جنگنده بازنگری کرده و به‌جای بهینه‌سازی بدنه برای سرعت‌های بسیار بالا، تمرکز به بهبود نسبت رانش به وزن برای افزایش مانورپذیری معطوف شده است.

یکی از عوامل کلیدی این تغییر، جنگ خلیج‌فارس در دهه ۱۹۹۰ بود. این جنگ، بزرگ‌ترین کارزار هوایی پس از جنگ ویتنام بود و جت‌هایی با قابلیت رسیدن به سرعت ماخ ۲ در آن حضور داشتند. بااین‌حال، هیچ‌یک از هواپیماهای آمریکایی در درگیری‌ها از سرعت ماخ یک ماخ (حدود ۱۲۵۰ کیلومتر بر ساعت) فراتر نرفتند، حتی زمانی که جنگنده‌های دشمن سریع‌تر بودند. این تجربه نشان داد که سرعت بالا در نبردهای هوایی مدرن کمتر از آنچه تصور می‌شد اهمیت دارد.

جت‌های جنگنده مدرن به‌جای سرعت، بر رادارگریزی، مانورپذیری، آگاهی محیطی و تسلیحات پیشرفته تمرکز دارند. برخلاف تصور اولیه که از فناوری رادارگریزی F117 نایت‌هاوک شکل گرفت، سرعت بالا لزوماً مانع رادارگریزی نیست. بااین‌حال، سرعت در برابر سلاح‌های رهگیر مانند موشک‌هایی با سرعت بیش از ماخ ۳ (بیش از ۳۷۰۰ کیلومتر بر ساعت) که از زمان جنگ ویتنام به سلاح اصلی در نبردهای هوا به هوا تبدیل شده‌اند، مزیت چندانی ندارد. به‌جای سرعت، بهینه‌سازی جت‌ها برای شتاب و مانورپذیری در اولویت قرار گرفته است. قدرت یک جت دیگر تنها با سرعت سنجیده نمی‌شود بلکه نسبت رانش به وزن معیاری کلیدی است. این نسبت نشان می‌دهد که یک هواپیما چه میزان نیرو نسبت به وزن خود می‌تواند تحمل کند. تاریخچه جت‌های جنگنده نشان‌دهنده نسبت‌هایی بین ۰.۱ تا ۱.۲ است و هر هواپیمایی که نسبتی بالای ۱.۰ داشته باشد، قادر به شتاب‌گیری عمودی است. برای مثال، F22 رپتور نسبت رانش به وزن ۱.۰۸ دارد که آن را به یکی از مانورپذیرترین جت‌های جهان تبدیل کرده است.

اگر بخواهیم سریع‌ترین نسل جت‌های جنگنده را انتخاب کنیم، نسل سوم (ساخته‌شده در دهه‌های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰) برنده است. F4C فانتوم که در اواخر این نسل در سال ۱۹۶۳ معرفی شد، به سرعت ۲۲۵۳ کیلومتر بر ساعت می‌رسید. F104A استارفایتر در سال ۱۹۵۸ رکورد سرعت جهانی ۲۲۵۹ کیلومتر بر ساعت را ثبت کرد و نسخه F104G آن به سرعت ۲۴۵۷ کیلومتر بر ساعت دست یافت. از نسل‌های بعدی اما سرعت‌ها به‌تدریج کاهش یافت. در جنگ خلیج‌فارس، ۴۸ جت F15E با موتورهای پرت‌اندویتنی، هر یک با ۱۲۹ کیلو نیوتن رانش، به‌راحتی می‌توانستند از ماخ ۲ فراتر روند اما نیازی به این سرعت احساس نشد. این روند جهانی است؛ برای مثال، جت نسل پنجمی J20 چین تنها به ۲۴۶۷ کیلومتر بر ساعت و سوخوی SU57 روسیه به ۲۱۳۲ کیلومتر بر ساعت می‌رسد.