آیا فروش خودرو در بورس متوقف می‌شود؟

ورود شورای رقابت و سازمان بازرسی به کلاف سردرگم و پر از گره بازار خودروی ایران شامل قرعه‌کشی و فروش در بورس ابعاد جدیدی داده است.

بزرگ‌ترین معضل بازار خودروی ایران کمبود عرضه در برابر تقاضا است که دولت و تصمیم‌سازان باوجود اشراف به این موضوع هر بار با روش‌هایی خواسته‌اند درمانی مقطعی و خلق‌الساعه برای آن فراهم سازند. اما تا زمانی که میزان تولید و واردات به میزان تقاضا فائق نیاید، همچنان شاهد بازار سیاه و قیمت‌های غیرواقعی و رونق دلالی و مشکلات برای مصرف‌کنندگان واقعی خواهیم بود.

در این شرایط بورس توانسته با عرضه‌هایی انبوه و پرتعداد، سیستم کشف قیمت جدیدی را پایه‌گذاری کند. این موضوع با ایراداتی همراه بوده است. به‌عنوان‌مثال عرضه دیگنیتی پرستیژ با قیمت‌هایی فراتر از بازار همراه بود که منجر به لغو فروش این خودرو در بورس شد. حضور قیمت سازان متصل به شرکت‌ها در بالا بردن قیمت‌ها در برخی مواقع اظهرمن‌الشمس است. درعین‌حال شرکت‌ها می‌توانند عرضه‌ها را محدودتر از تقاضا نگه دارند تا قیمت در رده‌های بالاتر قرار گیرد.

به همین دلیل، سازمان بورس تا روش شدن ابعاد دخالت شرکت‌های خودروسازی در قیمت سازی، نماد این شرکت‌ها متوقف کرد. معاون نظارت و بازرسی سازمان بازرسی هم دلیل ورود سازمان بازرسی به موضوع عرضه خودرو در بورس را اجرای صحیح قانون، پیشگیری از نقض آن و حمایت از مصرف‌کننده اعلام و اظهار کرد:

اگر کالایی به میزان نیاز جامعه وجود داشته باشد و انحصاری نباشد تا تولیدکننده با قیمت‌ها بازی کند و به‌عنوان مثال هر زمان خواست قیمت را افزایش و عرضه را کاهش دهد تا مشتری ناچار به خرید آن با قیمت بیشتری شود و از طرفی تولیدکننده دارای رقبایی در عرضه آن کالا یا مشابه آن باشد، طبیعتاً عرضه کالا در بورس هم به نفع مصرف‌کننده است و هم شفافیت ایجاد می‌کند، اما زمانی که کالایی به میزان نیاز مردم تولید نمی‌شود و از طرفی تولیدکننده منحصربه‌فرد باشد و رقبایی در عرضه کالا نداشته باشد، عرضه این کالا در بورس به‌نفع تولیدکننده است. در این شرایط، در واقع مشتری تعیین‌کننده قیمت نیست بلکه تولیدکننده قیمت را مدیریت می‌کند، زیرا با کاهش عرضه به‌راحتی می‌تواند قیمت‌ها را افزایش دهد و درباره خودرو چنین وضعیتی وجود دارد.

البته وزیر اقتصاد نیز از موقتی بودن راهکار عرضه خودرو در بورس به عنوان نظر دولت گفت. خودروسازان اما ظاهراً از شیوه فروش در بورس بسیار راضی و خرسندند. به‌عنوان‌مثال ایران‌خودرو در عرضه ۱۰ هزار دستگاه دنا پلاس، سودی هزار و پانصد میلیارد تومانی را ظرف تنها یک روز روانه خزانه خود کرد. افزایش شدید قیمت عرضه خودروها در بورس نسبت به قیمت مصوب کارخانه باعث شده تا برخی به این فکر بیافتند که این سود را با خودروسازان شریک شوند. یکی از نمایندگان مجلس گفته که قسمت عمده این سود باید به خزانه واریز شود تا صرف اموری چون توسعه حمل‌ونقل عمومی شود.

در مورد فرایند قرعه‌کشی خودروها نیز نقدها به‌مراتب جدی‌تر است. رئیس سازمان بورس با اشاره به فرایند قرعه‌کشی خودرو گفت:

بر اساس آخرین آمار ثبت نامی، حدود ۱۰ میلیون نفر برای ۲۰ هزار دستگاه خودرو ثبت‌نام کردند. طبق محاسبات، از ۸۵ میلیون نفر جمعیت کشور ۷۳ میلیون نفر به دلایل مختلف از جمله این که صاحب خودرو یا زیر ۱۸ سال هستند، نمی‌توانستند شرکت کنند. از ۱۲ میلیون نفر باقی‌مانده ۱۰ میلیون نفر شرکت کردند. این یک لاتاری ملی به تمام معناست. در یک بخت‌آزمایی می‌خواهیم خودرو بفروشیم؛ یک توزیع رانت بی‌هدف.

اما ورود مجدد شورای رقابت مجدداً سیاست‌های قیمت‌گذاری دستوری، عدم تمایل خودروسازان به قیمت‌های اعلامی و درنتیجه کاهش شدید عرضه و افزایش شدید قیمت‌ها را یادآور می‌شود. تجربه‌ای که قبلاً هم آزموده شده بود.

رئیس سازمان بورس با اشاره به قیمت‌گذاری دستوری خودرو گفت: این روند زیان‌دهی باعث شده است که هیچ‌کدام از اصلاحاتی که لازم است، به نتیجه نرسد. در یک سال گذشته بحث‌های زیادی درباره واگذاری این خودروسازها مطرح شده است. قیمت‌گذاری باعث شده است زیان انباشته این شرکت‌ها عدد عجیبی شود.

طبیعی است که همه ما درد و درمان بازار خودروی ایران را می‌دانیم ولی عجیب است که راهکارها هیچ‌کدام به سمت‌وسوی درمان این بیماری مزمن نمی‌روند. بارها گفته‌ایم که واردات بدون قیدوشرط و کاملاً آزاد نه‌تنها بازار خودرو را اصلاح و درمان می‌کند که رقابت شکل‌گرفته، به صنعت پیر و فرتوت ما نیز کمک خواهد نمود. آیا بهتر نیست که چالش همیشگی قیمت و کیفیت از سمت مصرف‌کنندگان برداشته و بر دوش تولیدکنندگان قرار گیرد؟