سوخو 35؛ بهترین داگفایتر جهان

مهران عسکری: سوخوی ۳۵ فلانکر – E در حال حاضر بهترین هواپیمای برتری هوایی (air superiority) در خدمت روس‌هاست که میراث دار هواپیمای سوخو ۲۷ در نیروی هوایی روسیه می‌باشد، این هواپیما از دو دستگاه موتور توربوفن ساترون ۱۱۷ اس بهره می‌برد که دارای قدرت ۱۹۴۰۰ پاوند رانش بدون پس‌سوز و قدرت ۳۱۹۰۰ پاوند رانش با پس‌سوز و عمر عملیاتی ۴۰۰۰ ساعت می‌باشد؛ یکی از بزرگ‌ترین ضعف‌های موتور هواپیماهای روسی عمر عملیاتی پایین و هزینه نگه‌داری بالا در مقام مقایسه با رقبا است؛ برای مثال موتور جنگنده تایفون ۶۰۰۰ ساعت و موتور F414؛ اف ۱۸ سوپر هورنت دارای ۶۵۰۰ ساعت عمر عملیاتی می‌باشد.

همچنین این هواپیما از یک رادار قدرتمند آرایه فازی فعال نیز بهره‌مند است که دارای برد عملیاتی ۴۰۰ کیلومتر بر ضد یک هدف با سطح مقطع راداری ۳ متر مربع می‌باشد. در این جا نیز این مسئله قابل ذکر است که جنگنده‌هایی مانند F35 و F18 به ترتیب دارای ۰.۰۰۱ و ۰.۵ نیم متر مربع سطح مقطع راداری هستند که همین مسئله پیدا کردن آن‌ها را در آسمان بسیار دشوار می‌نماید؛ و همچنین بایستی به این موضوع اشاره شود که یکی از راه‌های پیدا کردن هواپیماهای پنهان‌کار استفاده از سیستم‌های الکترو اپتیکی می‌باشد. سوخو ۳۵ دارای یک سیستم الکترو اپتیکال OLS-35 در دماغه است که می‌تواند F35 را از فاصلهٔ ۵۰ مایلی و در حالت HOT(نزدیک شونده) شناسایی و رهگیری نماید. (البته این موضوع تنها ادعایی از طرف کارشناسان می‌باشد و از عملکرد دقیق آن اطلاعاتی در دسترس نیست و این عدد می‌تواند بیشتر یا کمتر باشد)

به علت اینکه شناسایی و قفل راداری بر روی یک هدف هوایی بسیار پیچیده می‌باشد؛ و به هزاران پارامتر مانند شرایط جوی؛ سطح مقطع راداری؛ افسر کنترل شکاری جهت راهنمایی کردن رهگیر به سمت هدف؛ سیستم‌های جنگ الکترونیک؛ پشتیبانی‌های هوایی (AWACS)؛ منطقه درگیری که منطقه کوهستانی باشد یا یک منطقه صاف؛ گرد و غبار؛ سمت حرکت هدف (دور شونده؛ نزدیک شونده و یا اینکه هدف عبوری باشد) و … بستگی دارد و همین‌طور به دلیل در دسترس نبودن اطلاعات کافی و دقیق از سیستم‌های راداری، جنگ الکترونیک، سطح مقطع راداری و … از هر ۲ جنگنده؛ در این مقاله سعی داریم ۲ هواپیما را در موقعیت درگیری نزدیک هوایی قرار دهیم و آن‌ها را ازلحاظ قدرت مانور پذیری با یکدیگر بررسی نماییم.

سوخو ۳۵ هواپیمای توانایی است که حداقل تا زمان عملیاتی شدن جنگنده نسل ۵ روس‌ها (PAK FA) در خدمت باقی خواهد ماند؛ انتخاب این هواپیما در این مقاله جهت بررسی آن با جنگنده نسل ۵ آمریکایی این است که شکاری رهگیر نسل پنجمی روس‌ها (سوخو ۵۷) تا این لحظه عملیاتی نشده است و در حال گذراندن تست‌های نهایی می‌باشد)

اساسی‌ترین مشکل این است که ما نمی‌دانیم ویژگی پنهان‌کاری یک هواپیمای نسل پنجمی مانند F35 تا چه اندازه می‌تواند در برابر یک جنگنده با تکنولوژی بسیار بالا و نسل ۴++ مانند سوخو ۳۵ اثربخش باشد.

اگر F35 وارد یک درگیری نزدیک هوایی (dogfight) با سوخوی ۳۵ شود دچار مشکل بزرگی خواهد شد به دلیل اینکه هم محدودیت فشار جی بسیار پایینی دارد مخصوصاً در نسخه بی (۷G) و هم اینکه از قدرت مانور پذیری پایین‌تری نسبت به سوخو ۳۵ برخوردار است و همچنین از موتورهایی با قابلیت تغییر بردار رانش استفاده نمی‌کند البته به شکلی که هواپیمای سوخو ۳۵ استفاده می‌کند؛ تغییر بردار رانش موتور اف ۳۵ تنها برای نشستن و برخاستن آن مورد استفاده قرار می‌گیرد اما سوخو ۳۵ به لطف نازل‌های متغیر بردار رانش و طراحی آئرودینامیک؛ دارای سرعت و قدرت مانور دهی بسیار بالایی است، اما این سؤال هم‌اکنون ایجاد می‌شود که قدرت مانور دهی و سرعت بالا تا چه اندازه می‌تواند به برگ برنده روس‌ها تبدیل شود تا اینکه شکاری رهگیر خود را به نزدیکی یکی از پنهان‌کارترین هواپیماهای دنیا برسانند؟

خانواده هواپیماهای فلانکر دارای قدرت مانور پذیری بسیار بالایی هستند؛ این موضوع به این معنی است که این هواپیماها مهندسی برای انجام مانورهای کنترل شده‌ای را دارند از طریق مکانیسم‌های آئرودینامیکی معمولی غیرممکن است.

در هواپیمای سوخو ۳۵ از دو موتور با نازل‌های متغیر بردار رانش (TVC) استفاده شده است که می‌توانند مستقل از یکدیگر و در جهت‌های مختلفی جهت به پرواز در آوردن هواپیما حرکت کنند که در غرب تنها یک رقیب عملیاتی به چنین فن‌آوری مشابهی مجهز است که آن چیزی نیست جز F22 رپتور. همچنین این فن‌آوری اجازه پرواز با زاویه حمله بسیار بالا (angle of attack) را به سوخو ۳۵ می‌دهد. (زاویه حمله یعنی زاویه حمله به جریان هوا؛ دستگاه AOA در اصل نشان‌دهنده زاویه بدنه و بال‌های پرواز در جریان پرواز می‌باشد) به‌بیان‌دیگر هواپیما می‌تواند در یک جهت حرکت کند مادامی‌که دماغه هواپیما در جهتی دیگر است.

زاویه حمله بسیار بالا این امکان را به هواپیما می‌دهد که راحت‌تر قفل راداری خود را بر روی یک هدف دور شونده حفظ نماید و مانورهای تنگ‌تری را جهت نزدیک‌تر کردن خود به هدف انجام دهد. چنین مانورهایی می‌تواند برای دیفیت کردن موشک‌های حرارتی؛ نیمه فعال راداری یا راداری در محدوده نزدیک نیز بسیار کارآمد باشد و برگ برنده هر هواپیمایی در نبردهای نزدیک هوایی باشد (اینجا نیز بیان این مسئله ضروری است که انجام مانورهای سخت و با فشار جی بالا بستگی به آمادگی جسمانی بالای خلبان دارد و تا زمانی که خلبان نتواند فشار بالایی را تحمل نماید قدرت مانور دهی یک هواپیما نیز کارآمد نخواهد بود و تقریباً همه چیز به خلبان باز می‌گردد) اما در مورد F35؛ این هواپیما قابلیت دسترسی به زاویه حمله ۵۰ درجه در سرعت ۱.۶ ماخ را دارا است که این قابلیت به دلیل طراحی و سامانه‌های کنترل پروازی F35 می‌باشد.

سوخو ۳۵ می‌تواند به ماکسیمم سرعت ۲.۲۲ ماخ در ارتفاع بالا دست یابد (این سرعت برابر است با سرعت اف ۲۲ و بیشتر از ماکسیمم سرعت اف ۳۵ که در مدل‌های مختلف این جنگنده ماکسیمم سرعت بین ۱.۶ تا ۱.۸ ماخ می‌باشد). یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد سوخو ۳۵ قابلیت سوپر کروزی آن است که به آن این امکان را می‌دهد که بدون استفاده از پس‌سوز به سرعت صوت برسد؛ اما بر اساس گزارش‌ها به نظر می‌رسد که این قابلیت تنها در وزن‌های سبک برای این جنگنده امکان‌پذیر است و زمانی که این هواپیما مجهز به تسلیحات سنگین شود نمی‌تواند بدون استفاده از افتر برنر (after burner) به سرعت صوت برسد.

یکی از بزرگ‌ترین ضعف‌های اف ۳۵ بیشینه سرعت بسیار پایین‌تر آن نسبت به سوخو ۳۵ می‌باشد؛ که پارامتر سرعت در درگیری‌ها و رهگیری های هوایی عاملی بسیار مهم جهت پیروزی در نبرد یا واگذاری آن می‌باشد.

سقف ارتفاع پروازی سوخو برابر با ۶۰۰۰۰ فوت می‌باشد که ۱۰۰۰۰ فوت بیشتر از سقف پروازی هواپیمای اف ۳۵ است. همچنین سوخو ۳۵ با استفاده از سوخت داخلی دارای ۲۲۰۰ مایل برد عملیاتی؛ و با استفاده از دو تانکر سوخت خارجی دارای ۲۸۰۰ مایل برد عملیاتی می‌باشد. قابل ذکر است که اف ۳۵ دارای ۲۲۰۰ مایل برد عملیاتی می‌باشد

طیف تسلیحاتی سوخو ۳۵

هواپیمای سوخو ۳۵ دارای ۱۲ جایگاه تسلیحاتی می‌باشد که در نوع خود و نسبت به رقبا بی‌نظیر می‌باشد در مقام مقایسه باید گفت که اف ۲۲ و اف ۱۵ دارای ۸ جایگاه تسلیحاتی برای حمل موشک و اف ۳۵ دارای ۴ جایگاه تسلیحاتی برای حمل موشک می‌باشد. البته هیچ‌گاه یک هواپیما نظامی با لود کامل تسلیحاتی پرواز نمی‌کند؛ چراکه لود تسلیحاتی سنگین باعث افزایش وزن؛ افزایش مصرف سوخت و همچنین باعث افزایش سطح مقطع راداری جنگنده می‌گردد که نتیجه آن می‌شود عملکرد نامطلوب در میدان نبرد. به‌طور یقین هواپیمایی مانند سوخو ۳۵ آن‌گونه که در نمایشگاه‌های هوایی به انجام مانور می‌پردازد نمی‌تواند در میدان نبرد و با تسلیحات موشکی خود مانور دهد؛ بنابراین داشتن جایگاه بیشتر تسلیحات به معنای برتری یک جنگنده نسبت به دیگری نمی‌باشد سوخو ۳۵ قادر است تا طیف وسیعی از تسلیحات اعم از موشک‌های هوا به هوا  RVV-AE, RVV-SD) RVVMD and R-73E و انواع تسلیحات هوا به زمین شامل Kh-31PD, Kh-31A, Kh-29TE(L), Kh-59MK, KAB-500Kr, KAB-500S-E, KAB-500-OD, KAB-1500Kr را حمل نماید.

اما اول از همه مروری داشته باشیم بر انواع موشک‌های هوا به هوا.

به‌صورت کلی موشک‌های هوا به هوا به سه گروه موشک‌های رادار فعال؛ نیمه فعال راداری و حرارتی تقسیم‌بندی می‌شوند که هرکدام برای موقعیت‌های مختلفی به کار گرفته می‌شوند.

عملکرد موشک‌های رادار فعال به این‌گونه است که پس از شلیک توسط هواپیمای مادر دیگر نیازی به رادار هواپیما ندارند و به‌واسطه راداری که در سر موشک تعبیه گردیده؛ خود موشک مسیرش به سفت هدف را شناسایی و تصحیح می‌کند و به‌طور مستقل از رادار هواپیما به سمت هدف ادامه حرکت می‌دهد و اگر در مد TWS شلیک شده باشد در فاز نهایی و در فاصله کمتر از ۱۰ ناتیکال مایل (هر ناتیکال مایل برابر است با ۱.۸ کیلومتر) اصطلاحاً بر روی هدف هارد لاک hard lock) (کرده و هدف خود را نابود می‌سازند؛ ازجمله موشک‌های رادار فعال روسی می‌توان به موشک‌های؛ RVV؛ و r27ET اشاره کرد؛ و همین‌طور ازجمله موشک‌های رادار فعال غربی نیز می‌توان به موشک فینیکس AIM-54 و امرام با نام تجاری AIM120؛ METEOR و … اشاره کرد.

در مورد برد عملیاتی موشک‌ها نمی‌توان اظهار نظر قطعی نمود چراکه در شرایط واقعی پرواز، برد موشک به چندین عامل بستگی دارد مانند ارتفاع پروازی هواپیماها؛ سرعت هواپیماها و … ولی به‌صورت کلی موشک‌های رادار فعال جز موشک‌های برد بلند هستند که در درگیری‌های ورای دید بصری beyond visual range) مورد استفاده قرار می‌گیرند و معمولاً دارای رنجی بیشتر از ۵۰ کیلومتر هستند که خلبانان می‌توانند موشک خود را در فواصل مختلفی بر اساس داده‌هایی که بر روی هاد HUD هواپیما نشان داده می‌شود شلیک نمایند (موشک‌ها به‌طورکلی و در زمانی که هدف در محدوده شلیکشان قرار می‌گیرد دارای ۳ رنج هستند؛ به رنج اول رنج RPI (RANGE PROBABILITY OF INTERCEPT) گفته می‌شود یعنی اولین زمانی که خلبان می‌تواند موشک خود را آتش کند ولی در این رنج احتمال درصد اصابت موشک بسیار پایین است به دلیل اینکه هواپیمای هدف با کوچک‌ترین و کمترین مانور می‌تواند از دست موشک فرار کند؛ رنج دوم به رنج range turn and run یا RTR اطلاق می‌گردد که در این رنج احتمال درصد اصابت موشک بسیار بالاست و رنج آخر به رنج R-MIN گفته می‌شود یعنی آخرین زمانی است که خلبان اجازه شلیک موشک را دارد؛ لذا موشک‌های مختلف دارای رنج شلیک عملیاتی متفاوت می‌باشند و نمی‌توان به‌صورت قطع میزان برد یک موشک را اعلام نمود چراکه بر اساس مطالبی که در بالا ذکر شد هم رنج موشک به پارامترهای مختلفی بستگی دارد و هم اینکه موشک در چه رنجی شلیک شود بسیار حیاتی می‌باشد و گاهی بردهایی که از طرف شرکت‌های سازنده اعلام می‌گردد می‌تواند برد ماکسیمم موشک باشد یعنی همان رنج RPI که خیلی مؤثر نیست لذا این‌جانب اظهار نظر قطعی در مورد رنج موشک‌های به‌خصوص در نمونه‌های رادار فعال و نیمه فعال راداری نمی‌نمایم) به موشک‌های رادار فعال موشک‌های شلیک کن فراموش کن نیز گفته می‌شود که جنگنده پس از شلیک موشک می‌تواند تغییر مسیر دهد و حتی قفل راداری خود را نیز بر روی هدف بشکند

موشک نیمه فعال راداری به موشک‌هایی اطلاق می‌گردد که تا آخرین لحظه توسط رادار هواپیمای مادر به سمت هدف هدایت می‌شوند و اگر در آخرین ثانیه برخورد؛ هواپیمای شلیک‌کنندهٔ موشک قفل راداری خود را از روی هدف بشکند و یا از دست بدهد موشک مانند تیری که از تیرکمان رها شده بی‌هدف به مسیر خود ادامه می‌دهد ازجمله موشک‌های نیمه فعال راداری روسی می‌توان به موشک ۲۷R و ۲۷ER اشاره کرد و همین‌طور مشهورترین موشک نیمه فعال غربی نیز موشک اسپارو با نام تجاری AIM-7 می‌باشد.

موشک حرارتی به موشک‌هایی گفته می‌شود که برای شلیک هیچ نیازی به رادار هواپیما ندارند و توسط جستجوگری که در سر موشک تعبیه شده هدف خود را پیدا و به سمت هدف ادامه مسیر می‌دهند، برد موشک‌های حرارتی بسیار کم و کمتر از ۱۰ کیلومتر می‌باشد که در درگیری‌های نزدیک هوایی مورد استفاده قرار می‌گیرند در حال حاضر نیز موشک سایدواندر ایکس) AIM9-X (پیشرفته‌ترین و بهترین موشک حرارتی عملیاتی در جهان است که جستجوگر موشک توسط کلاه خلبان نیز کنترل می‌شود، به این معنی که خلبان می‌تواند با نگاه کردن به هدف موشک خود را به سمتش شلیک کند؛ در حال حاضر موشک‌های حرارتی که در دسترس روس‌هاست موشک‌های R73 و R60 می‌باشند که جمله موشک‌های مخوف و با قدرت مانور بالا هستند. در اینجا قصد بررسی تخصصی موشک‌ها را نداریم و همچنین اطلاعات دقیقی هم از آخرین نسخه موشک‌ها چه نمونه شرقی و چه نمونه غربی در دسترس نمی‌باشد؛ لذا به دلیل اینکه در اینجا قصد ما بررسی سوخو ۳۵ در درگیری‌های نزدیک هوایی است پس با موشک‌های حرارتی سر و کار داریم که می‌توان گفت موشک‌های حرارتی هر دو جنگنده هم سوخو ۳۵ و هم اف ۳۵ از بهترین‌های حال حاضر جهان هستند و اگر به سمت هدفی در موقعیتی مناسب و با جهتی مناسبی شلیک شوند درصد اصابت بالایی دارند؛ ولی باز هم ذکر این موضوع حیاتی است که حتی موشکی که در بهترین فاصله و موقعیت شلیک شده است ی می‌تواند توسط یک خلبان آموزش دیده داچ شود (به دیفیت کردن موشک داچ گفته می‌شود).

بی‌شک سوخو ۳۵ یکی از مانور پذیرترین هواپیماهای حال حاضر دنیا می‌باشد و به لطف سیستم‌های اویونیک و الکتریکی خود نام خود را در زمره پیچیده‌ترین و پیشرفته‌ترین هواپیماهای دنیا نیز قرار داده است. یکی از حیاتی‌ترین ویژگی‌های سوخو ۳۵ مربوط است به سیستم‌های سخت‌افزاری آن که بهبود قابل توجهی را نسبت به پیشینیان خود داشته است؛ سوخو ۳۵ به یک سیستم جنگ الکترونیک L175M مجهز شده است که این سیستم می‌تواند به طرز قابل ملاحظه‌ای بر روی امواج راداری دشمن اختلال ایجاد کند و موشک‌های شلیک شده به سمت هواپیما را منحرف سازد؛ همچنین این هواپیما مجهز شده است به یک رادار آرایه فازی فعال که این طیف از رادارها عملکرد بهتری برای شناسایی هواپیماهای پنهان‌کار دارند که گفته می‌شود این رادار قابلیت شناسایی ۳۰ هدف و انجام قفل راداری بر روی ۸ هدف را به‌طور هم‌زمان دارد که می‌تواند یک هواپیما را با سطح مقطع راداری.۰.۱ مترمربع از فاصله بیش از ۵۰ مایلی شناسایی نماید؛ همچنین سیستم تکمیلی رادار سیستم هدف‌یابی OLS-35 می‌باشد که شامل یک سیستم جستجو و ردیابی الکترو اپتیکی است که می‌تواند یک هواپیمای پنهان‌کار را مانند اف ۳۵ یا اف ۲۲ از فاصلهٔ ۵۰ مایلی شناسایی نماید. به‌احتمال‌زیاد بیشترین شانس پیدا کردن اهداف پنهان‌کار برای سوخو ۳۵ همین سیستم اپتیکی است که این امکان را به هواپیما می‌دهد که بدون روشن کردن رادار و تنها با تکیه بر این سیستم هدف خود را پیدا نماید.

حال با توضیحات فوق و پس از اینکه اطلاعاتی ناچیز در مورد دو هواپیما و طیف تسلیحاتی آن‌ها و همچنین ویژگی‌های آن‌ها به دست آوردید؛ آیا فکر می‌کنید که در وهله اول سوخو ۳۵ با رادار قدرتمند خود قادر باشد که اف ۳۵ را شناسایی کرده و قبل از اینکه موشکی از طرف اف ۳۵ به سمتش شلیک شود؛ شلیک‌کننده موشک اول باشد؟ البته امروزه در درگیری‌های هوایی مهم‌ترین عامل درزمینهٔ پیروزی کشف زودتر هدف می‌باشد؛ به این معنی هرکدام زودتر هدف خود را پیدا کنند و پس از انجام قفل راداری اقدام به شلیک موشک نمایند به‌احتمال درصد بسیار بالایی پیروز نبرد خواهند بود که سوخو ۳۵ به علت سطح مقطع راداری ۲ مترمربعی قطعاً بسیار زودتر توسط رادار هواپیماهای غربی کشف خواهد شد؛ ذکر این موضوع نیز خالی از لطف نیست که ما در دنیای هوانوردی نظامی چیزی به اسم پنهان‌کار نداریم؛ موضوع تنها زمان پیدا کردن هدف است؛ و شناسایی هدف در فواصل بسیار پایین هیچ‌گونه کارایی نخواهد داشت.

و همچنین آیا به نظر شما اگر سوخوی روسی خود را به نزدیکی اف ۳۵ برساند؛ آیا جنگنده آمریکایی شانسی برای پیروزی در مقابل یکی از مجهزترین ترین و مانور پذیرترین هواپیماهای دنیا دارد؟

جواب سؤال بالا ساده است؛ هیچ چیز در یک درگیری هوایی مشخص نیست و در این مقاله توسط این‌جانب تلاش شد که به شما عزیزان این نکته را متذکر گردم که نتیجه یک درگیری هوایی قابل پیش‌بینی نمی‌باشد و نمی‌توان به‌صورت قطعی در مورد یک رویارویی هوایی سخن گفت، چراکه یک نبرد هوایی به هزاران پارامتر بستگی دارد و نمی‌توان از روی کاغذ و بر اساس داده‌های انتشار یافته در مورد یک درگیری هوایی نتیجه‌گیری کرد؛ ولی در انتها باید اشاره کنم که هر دو هواپیما از بهترین هواپیماهای حال حاضر دنیا می‌باشند و کوهی از مهندسی و تکنولوژی پشت هرکدام وجود دارد.

نویسنده: مهران عسکری

منابع: national interest؛ جنگاوران؛ www.knaapo.ru